တေလႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းႁပ်ႉမိုဝ်း ငဝ်းလၢႆးဢမ်ႇၵတ်းယဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ် ဢမ်ႇၼၼ် သင်ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းမႃး တေလႆႈငိူင်ႉဝႄႈ ၸိူင်ႉႁိုဝ်?

ပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်း ယူႇၵိုၵ်းငဝ်းလၢႆးဢမ်ႇၵတ်းယဵၼ်  ယူႇၵိုၵ်းငဝ်းလၢႆးပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း မႃး ပီႊယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်လႄႈ ၵၢၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်း လၢႆးဢဝ်တူဝ်လွတ်ႈ၊ လၢႆးပၢႆႈၽေးမၼ်း ၼၼ်ႉ တေဢွၼ်ၵၼ် လူင်ႉလႅၼ်ႇၼႃႇယဝ်ႉ ၵမ်ႉၼမ်ၵေႃႈ  ၸွမ်းဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ ၼႃးပၢင်ႇဢွၼ်ႇႁဝ်းၼၼ်ႉ ယိုင်ႈၶႅၼ်းတေမီးတူဝ်ထူပ်းၵၼ် ၼမ်ၼႃႇၼႃႇ။ ဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ ၼုမ်ႇႁၢႆးၸၢႆးယိင်းလႄႈပီႈၼွင်ႉၼႂ်းဝဵင်းလူင် ဢိၵ်ႇပီႈၼွင်ႉႁဝ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်းၼွၵ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇသူႈႁူပ်ႉၺႃးငဝ်းလၢႆးၸိူင်ႉၼၼ်လႄႈ  သင်ႁူပ်ႉထူပ်းတူဝ်  တူၵ်းယူႇၼႂ်းငဝ်းလၢႆးသုၵ်ႉသၵ်ႉ ဢမ်ႇၼၼ် ပၢင်တိုၵ်းၸိုင် ဢမ်ႇႁူႉဝႃႈထုၵ်ႇလီႁၢင်ႈႁႅၼ်းသင် ဢွၼ်ၼႃႈ၊ ၽွင်းပဵၼ်၊ ဝၢႆးပဵၼ် ပၢင်တိုၵ်း/ငဝ်းလၢႆးသုၵ်ႉသၵ်ႉ တေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ်ၼႆတေၸၢင်ႈၵႂင်ၵႂင်ၵႃးၵႃးယူႇလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ်သူၶဝ်ႁဝ်းႁႃး တေၸၢင်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းမႅၼ်ႈပိူင်ႁဵတ်းသၢင်ႈ မႅၼ်ႈလၢႆး တႃႇႁႄႉၵင်ႈၽေး လႄႈတႃႇဢဝ်တူဝ်လွတ်ႈၼၼ်ႉ Mao Hua Ling (JN) တေမႃးလၢတ်ႈၼႄပၼ် ၼင်ႇဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉႁၼ်မႃးၼၼ်ႉ-

ဢၼ်လူဝ်ႇႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉမိူဝ်ႈပႆႇပဵၼ်

1. လဵပ်ႈႁဵၼ်းၶေႃႈမုၼ်း ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈတေလႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းလူင်ႈၼႃႈ လႄႈ လၢႆးဢဝ်တူဝ်လွတ်ႈ သင်မီးပၢင်တိုၵ်းမႃးဝႆႉ။
2. ႁၢင်ႈႁႅၼ်းငိုၼ်းတွင်း (ငိုၼ်းယွႆႈလူဝ်ႇၼမ်တႃႇသိုဝ်ႉတႃႇၸၢႆႇ)၊ ၶူဝ်းၶွင်ႁွႆႈတိုဝ်း ၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇ ဢၼ်ဢဝ်ၵႂႃႇငၢႆႈမဝ်၊ ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်  ဢၼ်ဝႆႉလႆႈႁိုင်  ၵိၼ်လႆႈငၢႆႈဝႆး၊  ဢီႈယႃၸမ်ပဵၼ်လႄႈ ယႃတၢင်းပဵၼ်ၵိုၵ်းတူဝ်၊ ၶူဝ်းၼုင်ႈၵေႃႉ 2−3 ၸုမ်ႇ၊ ၾႆးထၢတ်ႈ၊ မၢၵ်ႇထၢတ်ႈ၊ ၽႃႉမိတ်ႈ၊ ၸိူၵ်ႈ၊ ၽႃႈယၢင်၊ ၶိူင်ႈၸႂ်ႉၸမ် ပဵၼ် တႃႇၼၢင်းယိင်း လႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ ၼူၵ်ႉဝိတ်ႇတႃႇယွၼ်း တၢင်းၸွႆႈထႅမ်။
3. ႁူမ်ႈၵၼ်တင်းၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်/ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း ၼႂ်းဝၢၼ်ႈဝဵင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ သေ ႁႃႁဵတ်းဝႆႉ တီႈယူႇဢၼ်လွတ်ႈၽေး တႃႇပၢႆႈၽေးပၢင်တိုၵ်းၵႂႃႇ မိူဝ်ႈၽွင်းပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း။
4. ၽိုၵ်းဝႆႉလၢႆးၶေတူဝ်၊ လၢႆးတေႃႇသူႈ၊ လၢႆးၸႂ်ႉလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈ၊ လၢႆးပၢႆႈ၊ လၢႆးလုမ်းလႃးႁူဝ်တီး၊ လၢႆးၸွႆႈသၢႆၸႂ်ၶိုၵ်ႉၶၵ်ႉ (CPR) ၊ လၢႆးသိူင်ႇသေႃႉလုၵ်းသေႃႉ၊ လၢႆးႁဵတ်းတီႈယူႇသဝ်းၶိုၵ်ႉၶၵ်ႉ လႄႈလၢႆးယွၼ်း တၢင်းၸွႆႈထႅမ်ၵူႈပိူင်ပိူင်၊ လၢႆးၼႄၽၢင်ႁၢင်ႈပၼ်ၾၢင်ႉၵူႈပိူင်ပိူင် ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။
5. ႁဵတ်းလုၵ်းသေႃႉႁႂ်ႈၶိူင်ႇၶမ်ႉ ဝႆႉၵိုၵ်းႁိူၼ်းၵူႈလင်ႁိူၼ်းသေ ဢဝ် ၼမ်ႉ၊ ၽႃႈ၊ သၢတ်ႇ၊ ၶိူင်ႈၸႂ်ႉဢၼ်ယႂ်ႇဢၼ်ၼၵ်း ၸမ်ပဵၼ်လူဝ်ႇၸႂ်ႉ ၵႂႃႇဝႆႉပႃး ပေႃးၵိုင်ႉၵၢင်ႉပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းမႃး ႁႂ်ႈသေႃႉယူႇလႆႈၸူဝ်ႈၶၢဝ်း။
6. သင်ငဝ်းလၢႆးတီႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇယူႇၼၼ်ႉ လႅပ်ႈတေပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းတေႉယူႇၸိုင် ၶူဝ်းၶွင်ၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇ လူတ်ႉၶိူင်ႈ လူတ်ႉၵႃး မဵဝ်းဢဝ်ၵႂႃႇပႃးယၢပ်ႇၼၼ်ႉ  ဢဝ်တေႃႉၵႂႃႇဝႆႉတီႈႁိူၼ်းဢူၺ်းၵေႃႉ ပီႈၼွင်ႉ တီႈၵႆၵၼ်တင်း ပိုၼ်ႉတီႈပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း ဢမ်ႇၼၼ် တီႈဢမ်ႇၼိမ်သဝ်း။
7. သင်ၸမ်ပဵၼ် ႁႂ်ႈၶၢႆႉၵႂႃႇယူႇတီႈပိုၼ်ႉတီႈႁၢင်ႇၵႆ ဢၼ်ၸၢင်ႈပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈပဵၼ် ပၢင်တိုၵ်း (ဢမ်ႇၼၼ်) လွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈ ဝႆႉလူင်ႈၼႃႈ။
8. ပေႃးတေၶၢႆႉၵႂႃႇယူႇတီႈလွတ်ႈၽေးၸူဝ်ႈၶၢဝ်းၼႆႉ ႁႂ်ႈပိၵ်ႉၶတ်းႁိူၼ်းႁဝ်း ၶႅမ်ႉၶႅမ်ႉ ယႃႇႁႂ်ႈပိူၼ်ႈ ၽွၵ်ႈၶဝ်ႈၵႂႃႇယႃႉၵဝ်း လၵ်ႉဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်ၼႂ်းႁိူၼ်း ႁဝ်းလႆႈ။
9. ဢုပ်ႇဢူဝ်းတိူင်ႉပၢင်ႇၵၼ်တင်းၵူၼ်းၼႂ်းႁိူၼ်း ၼႂ်းဝၢၼ်ႈ/သူၼ်ဝႃႈ သင်မီးပၢင်တိုၵ်း (ဢမ်ႇၼၼ်) သုၵ်ႉသၢၵ်ႉႁၢႆႉႁႅင်း လႆႈၽၢတ်ႇၽႄၵၼ်ၼၼ်ႉ တေႁဵတ်းႁိုဝ် တေမႃးၸူႉတုမ်ၵၼ်ၶိုၼ်းတီႈလႂ်။
10. ထွမ်ႇ ၶၢဝ်ႇငၢဝ်း ငဝ်းလၢႆးၵၢၼ်မိူင်း ၵၢၼ်သိုၵ်းယူႇတႃႇသေႇ။

ၽွင်းယၢမ်းပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း (ဢမ်ႇၼၼ်) လွင်ႈသုၵ်ႉသၵ်ႉႁၢႆႉႁႅင်း

1. ဝႆႉၸႂ်လီလီ၊ ႁွင်ႉႁႃၵူၼ်းၼႂ်းၼႃႈႁိူၼ်းႁဝ်း ဢဝ်ၶူဝ်းဢၼ်လႆႈႁၢင်းႁႅၼ်း ဝႆႉၼၼ်ႉသေ ၵႂႃႇၸူးပိူၼ်ႈ၊ ၸွမ်းၼင်ႇလၢတ်ႈၵၼ်တႃႇၵႂႃႇတီႈပၢင်သဝ်း ၸူဝ်ႈၶၢဝ်း ဢၼ်လႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉ။
2. ႁႃဢွင်ႈတီႈမီးၼမ်ႉ ထွမ်ႇငဝ်းလၢႆးပၢင်တိုၵ်း။
3. ငိူင်ႉဝႄႈၵၢၼ်တေႃႇသူႈ ၵူၺ်းၵႃႈသင်ၸမ်ပဵၼ် လူဝ်ႇတေႃႇသူႈတႃႇၶေတူဝ်ၵဝ်ႇ။
4. ပွင်ႇၶၢဝ်ႇငၢဝ်းပၼ်ပီႈၼွင်ႉ တၢင်ႇတီႈႁႂ်ႈႁူႉၸွမ်း။
5. သင်ၽၢတ်ႇၽႄပိူၼ်ႈ ႁႂ်ႈယွၼ်းတၢင်းၸွႆႈထႅမ် (တူၺ်းငဝ်းလၢႆးသေၵွၼ်ႇ)။
6. မိူဝ်ႈၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်မူတ်း လႄႈ ဢမ်ႇပေႃးၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီ ၽွၵ်းႁိူၼ်း/ လၢၼ်ႉတၢင်းၶၢႆသေ ၶဝ်ႈဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်ၼႂ်းမၼ်းၵေႃႈ ၵႃႈတေလႆႈႁဵတ်း ၵွပ်ႈပဵၼ် တႃႇယူႇလွတ်ႈ၊ ၵူၺ်းလူဝ်ႇငိူင်ႉဝႄႈ ၵူဝ်မီးၵူၼ်းပႂ်ႉသေ ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁၢႆႉတေႃႇသူႈႁဝ်းၶိုၼ်း လႄႈ ၸၢင်ႈလႆႈတၢင်းမၢတ်ႇၸဵပ်း။
7. ၶတ်းၸႂ်ငိူင်ႉဝႄႈ ယႃႇပေႁႂ်ႈမီးလွင်ႈမၢတ်ႇၸဵပ်း ။
8. ႁၼ်ၶိူင်ႈလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈ (တူဝ်ယၢင်ႇ မၢၵ်ႇ၊ ၵွင်ႈ) တူၵ်းဝႆႉ/မီးဝႆႉၸိုင် ယႃႇၵႂႃႇၸမ် ယႃႇၵႂႃႇဢဝ် ယဝ်ႉၵေႃႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ(ဢမ်ႇၼၼ်) ၸၼ်ႁၢင်ႈပၼ်ၾၢင်ႉဝႆႉပႃး။
9. ႁၵ်ႉသႃလွင်ႈမူတ်းသႂ် တူဝ်ၶိင်း လွင်ႈၵိၼ်ယႅမ်ႉ ၵၢၼ်ယူႇသဝ်း ၼင်ႇၵႃႈပဵၼ်လႆႈ။
10. ယႃႇၵိၼ်/ၸႂ်ႉ ၼမ်ႉ၊ တၢင်းၵိၼ်ဢၼ်ၼုၵ်း/ဢိူၵ်ႇလိူတ်ႈ၊ တူဝ်သတ်း၊ ၵူၼ်းဢၼ်လူႉတၢႆ လႄႈ ၼမ်ႉလိၼ်ဢၼ်ဝူၺ်ႇႁၢင်ႈ၊ ဢၼ်ၸမ်တီႈပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း။
11. သင်ပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉ ႁၢဝ်ႈႁႅင်း ယႂ်ႇလူင် ထိုင်တီႈၸႂ်ႉမၢၵ်ႇလူင်၊ မၢၵ်ႇသၢၼ်ၶေးမီး ၸိူဝ်းၼႆႉၸိုင် ၶတ်းၸႂ်ဝႄႈၵႆၵႆ ယႃႇယူႇၸမ် ၵွပ်ႈမီးသၢၼ်ၵွင်ႉ သၢၼ်ၶေးမီး လႄႈၶိူင်ႈဢၼ်ၸၢင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉတေႃႇ ပၢႆးယူႇလီၶၢဝ်းႁိုင်။
12. ယူႇႁႂ်ႈႁၢင်ႇတီႈၼိဝ်းၶလီးယႃး တႅၵ်ႇၼၼ်ႉတီႈဢေႇသုတ်း 40 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇတိူဝ်ႇ။ (သင်မိူင်းမႁႃႇဢၢမ်းၼၢတ်ႈပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်ၸိုင် ၸၢင်ႈထိုင်ၶၵ်ႉၸႂ်ႉမၢၵ်ႇ ၼိဝ်းၶလီးယႃးလႆႈ)

သၢၼ်ၶေးမီး လႄႈ ၶိူင်ႈၸႂ်ႉၼႂ်းမၢၵ်ႇၼိဝ်းၶလီးယႃး မီးၽေးႁၢႆႉႁႅင်းၸိူင်ႉႁိုဝ်?

1. ပေႃးယူႇၼႂ်းတၢင်းၵႆ 30 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇတိူဝ်ႇ လုၵ်ႉတီႈမၼ်းတႅၵ်ႇၼႆႉ တေၸၢင်ႈၵိုင်ႉၵၢင်ႉလႆႈႁပ်ႉၵွင်ႉ Radioactive ႁႅင်း၊ ၸၢင်ႈလူႉသၢႆၸႂ်လႆႈ မွၵ်ႈ 50% (လွတ်ႈတၢႆၵေႃႈၸၢင်ႈပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇ) ပေႃးႁၢင်ႇၵႆလိူဝ် 30 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇတိူဝ်ႇၵႂႃႇသမ်ႉ ႁႅင်းမၼ်းတေလူတ်းယွမ်းလူင်းၵႂႃႇလွႆးလွႆး ၵူၺ်းမီးၵွင်ႉၶင်ႉ ဝႆႉယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ ။
2. ပေႃးယူႇၸမ်ဢၼ်တီႈမၢၵ်ႇၼိဝ်းၶလီးယႃး တႅၵ်ႇၼႆႉ ၸၢင်ႈလူႉသၢႆၸႂ်လႆႈ ယွၼ်ႉတၢင်းမႆႈ ပဵဝ်ၾႆး ႁႅင်းတႅၵ်ႇ ဢၼ်ယႃႉလူႉၽိဝ်ၼင် ယႂ်းၼိူဝ်ႉ လႄႈ ၶိူင်ႈဢင်ႇၵႃႇၼႂ်းတူဝ်ၶိင်းႁဝ်း။

• Rays မွၵ်ႈ 3 − 4 Gray ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈၽိဝ်ၼင် ၸဵပ်းယဵၼ်းႁိုင် 2−3 ဝူင်ႈ။
• Rays မွၵ်ႈ 100 Gray ႁဵတ်းႁႂ်ႈၽိဝ်ၼင်ၼဝ်ႈ ပဵၼ်တုမ်ႇၼမ်၊ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 1−2 ဝူင်ႈ။
• Rays 30 Gray ၸိုင် တေပဵၼ်ၽေး တေႃႇတူဝ်ၶိင်း တၢင်းတူဝ်သေ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် ႁဵတ်းၵၢၼ်လူႉ၊ သဵၼ်ႈဢႃႇယူင်ႇတွၼ်ႈၵၢင်ထုၵ်ႇယႃႉလု လႄႈ ၸၢင်ႈလုတၢႆလႆႈ ၼႂ်းၶၢဝ်း တၢင်း 24−72 ၸူဝ်ႈမွင်း ဝၢႆးလႆႈႁပ်ႉသၢၼ်ၶေးမီး ။

လိူဝ်သေၼၼ်ႉ သင်ဢမ်ႇလႆႈႁပ်ႉ Rays ၼမ်ၸိုင် ၸၢင်ႈယႃႉလူႉ DNA ၵူၼ်းႁဝ်းသေ တေၸၢင်ႈပဵၼ်မႃးၵႅၼ်ႇသႃႇ ယွၼ်ႉၵျိၼ်း(Genes) ၼႂ်းတူဝ်ႁဝ်း လႅၵ်ႈလၢႆႈၸိူဝ်ႉၾၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သၢၼ် Radioactive မီးလၢႆမဵဝ်းၼႃႇ  ၸၢင်ႈဢိူၵ်ႇ၊ ၵူဝ်ႈ၊ ၼုၵ်းၶူၼ်းၶဝ်း ယူႇၼႂ်းသိင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ၊ တၢင်းၵိၼ်၊ လူမ်း၊ ၼမ်ႉ၊ ၸွမ်းႁိမ်းႁွမ်းမၢၵ်ႇၼိဝ်းၶလီးယႃးတႅၵ်ႇ ယၢၼ်ၵႆႁႅင်းသေတႃႉ  ၸၢင်ႈမီးယူႇ  ၵမ်ႉၼမ်ၵႆႉႁၼ်ပဵၼ်  သၢၼ် Radioactive ၶွင် ဢၢႆဢူဝ်ႇတိၼ်း လႄႈ သျီႇသျဵမ်ႇ Cesium ယိုင်ႈပဵၼ် သျီႇသျဵမ်ႇ Cesium ၼၼ်ႉ မီးဢႃႇယုႁိုင်လိူဝ် 30 ပီႊ။

ပေႃးတိူဝ်ႉၺႃး သၢၼ် Radioactive တေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ်?

• ပေႃးတိူဝ်ႉၺႃးၸိုင် လူဝ်ႇထွတ်ႇၶူဝ်းလဵင်းဢၼ်ၼုင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇတၢင်းမူတ်းယဝ်ႉ သုၵ်ႈလၢင်ႉတူဝ်ၶိင်း လူၺ်ႈၼမ်ႉမူတ်းသႂ် ၶႅမ်ႉၶႅမ်ႉ။ ၶူဝ်းၼၼ်ႉ ၸွၵ်းသႂ်ႇထူင်ဢၼ်ၼႃ လူမ်ႈလီ ဝႆႉၼႅၼ်ႈၼႅၼ်ႈတႃႉ ယဝ်ႉၵေႃႈ  ဢဝ်ၵႂႃႇယႃႉလူႉၸုတ်ႇၽဝ်ႁႂ်ႈထုၵ်ႇပိူင်၊ ဢၢပ်ႇၼမ်ႉသႃႉႁူဝ် ႁႂ်ႈမူတ်းသႂ် လူၺ်ႈၼမ်ႉၵတ်းလႄႈ သပျႃႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ ပေႃးမီးႁွႆးၸဵပ်း  လၢင်ႉႁႂ်ႈမူတ်းသႂ်သေ ပူၵ်ႉႁွႆးၸဵပ်း ယႃႇႁႂ်ႈၺႃးသၢၼ် Rays ထႅင်ႈ။
• ပေႃးသုတ်ႇၺႃးလူမ်း (ဢမ်ႇၼၼ်) ၵိၼ်ၺႃးတၢင်းၵိၼ် ဢၼ်ၼုၵ်း သၢၼ် Rays ၼၼ်ႉ လူဝ်ႇဢဝ်သၢၼ်တၢင်ႇဢၼ် ဢၼ်လွတ်ႈၽေး မႃးတႅၼ်း။ မိူၼ်ၼင်ႇ ပေႃးၺႃးသၢၼ် ဢၢႆႇဢူဝ်ႇတိၼ်း−125 ဢမ်ႇၼၼ် 131 ၸၢင်ႈတေလႆႈၸႂ်ႉယႃ SSKL ဢမ်ႇၼၼ်  Potassium Iodide မႃးတေႃႇသူႈ ၼင်ႇႁိုဝ် တွမ်ႇထႆးရွႆး (Thyroid) တေဢမ်ႇၵႂႃႇလေႃးၵၼ် တင်း Iodine  Rays  သေ ယဵၼ်းပဵၼ်ၵွၼ်ႈပႅတ်ႈ (တီႈတေႉလူဝ်ႇၵိၼ် ဢွၼ်တၢင်းလႆႈႁပ်ႉသၢၼ် rays ၸင်ႇတေလႆႈၽွၼ်းလီ) ၼႆႉပဵၼ် လၢႆးလူတ်းယွမ်းလွင်ႈသၢၼ်ၵွင်ႉၸိုမ်းၶဝ်ႈၼႂ်းတူဝ်ၶိင်းႁဝ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။  Potassium Iodide ၼႆႉ ႁႄႉၵင်ႈလႆႈ သၢၼ် rays သႅၼ်းမဵဝ်း Iodine ၵူၺ်း မၼ်းဢမ်ႇႁႄႉၵင်ႈ Rays တၢင်ႇမဵဝ်း မိူၼ်ၼင်ႇ Cesium −137 ၊ 134 လႆႈ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇလႆႈသိုဝ်ႉယႃမႃးၵိၼ်ႁင်းၵူၺ်း ယွၼ်ႉ Iodine ၼႆႉ ႁႅင်းမၼ်းသုင်ၼႃႇလႄႈ  သင်ၵိၼ်ဢမ်ႇမႅၼ်ႈမႃးၼႆ တေတုမ်ႉတိူဝ်ႉ တေႃႇႁူဝ်ၸႂ်သေ ၸၢင်ႈထိုင်တၢႆလႆႈ။

• သင်ၺႃးသၢၼ်ၵွင်ႉသေ တွင်ႉၶူၼ်ႉ ဢေႃႉႁၢၵ်ႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၵိၼ်ၶႂ်ႈယႅမ်ႉၼႆ  ၸၢင်ႈလႆႈသမ်းယႃႈမူၵ်ႇလူင်(ၼမ်ႉၵိူဝ်)၊ ပၼ်ယႃၵႄႈတွင်ႉၶူၼ်ႉ  သင်မီးႁွႆးၸဵပ်းၼႂ်းႁူင်းၶဝ်ႈ လူဝ်ႇၵိၼ်ယႃ လူတ်းၵႅတ်ႉသ်ၼႂ်းႁူင်းၶဝ်ႈ  ဢမ်ႇၼၼ်  ဢမ်ႇပၼ်ၵိၼ်တၢင်းၵိၼ်ၶဝ်ႈတၢင်းသူပ်း(ၸူဝ်ႈၶၢဝ်း)  သေ ၸၢင်ႈလႆႈလဵင်ႉတၢင်းၵိၼ်လူၺ်ႈသၢႆလွတ်ႇသေႇ ၶဝ်ႈတင်းၶူႈၼင်။ ပေႃးပဵၼ်ႁႅင်း တေလႆႈသတိဝႃႈ ယွၼ်ႉသၢၼ်ၵွင်ႉ Rays သေ ၸၢင်ႈပဵၼ်မဵတ်ႉလိူတ်ႈဢေႇမႃး လွင်ႈမဵတ်ႉလိူတ်ႈဢေႇၼႆႉ ၽွၼ်းႁၢႆႉမၼ်း ၸႅၵ်ႇပဵၼ် 2 ပိူင်-   သင်မဵတ်ႉလိူတ်ႈၶၢဝ်ဢေႇ တေၸပ်းတိတ်းၸိူဝ်ႉမႅင်းလႆႈငၢႆႈလႄႈ ၸၢင်ႈလႆႈသမ်းယႃ ဢၼ်ၵမ်ႉထႅမ်ၵၢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမဵတ်ႉလိူတ်ႈၶၢဝ်၊ ပေႃးလိူတ်ႈၸၢင်သမ်ႉ လူဝ်ႇပၼ်ယႃ ၽိူမ်ႉၵၢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမဵတ်ႉလိူတ်ႈလႅင် ဢမ်ႇၼၼ် ထႅမ်လိူတ်ႈ။

ၵၢၼ်လုမ်းလႃးယူတ်းယႃ ဝၢႆးသေၺႃးၵွင်ႉဢၼ်လႆႈမႃးတီႈ rays ၼၼ်ႉ တီႈတေႉ ဢမ်ႇပေႃးလႆႈၽွၼ်းလီၵႃႈႁိုဝ်လႄႈ  ႁႂ်ႈငိူင်ႉဝႄႈ  ယႃႇထိတိူဝ်ႉသၢၼ် radioactive ၼႆႉ ၸင်ႇပဵၼ်လွၵ်းလၢႆးႁႄႉၵင်ႈၽေး သၢၼ် radioactive ဢၼ်လီတီႈသုတ်း။  ၽွင်းပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း  ဢၼ်ပိူၼ်ႈၸႂ်ႉ ၼိဝ်းၶလီးယႃးၼၼ်ႉ ၼင်ႇႁိုဝ်ႁဝ်းတေ ငိူင်ႉဝႄႈၵႆလႆႈ တီႈဢၼ်မီးသၢၼ် radioactive သင်မီး သင်ပဵၼ်လႆႈၸိုင် ၸႂ်ႉၶိူင်ႈ Geiger Counter ဢၼ်ပဵၼ်ၵွင်ႇမီးၶဵမ်တႅၵ်ႈ လႄႈ မီးလွတ်ႇၸီႉၵႂႃႇၸမ် ႁိမ်းႁွမ်းဢၼ်ထၢင်ႇထိူမ်ဝႃႈ ပဵၼ်တီႈဢၼ်ဢမ်ႇလွတ်ႈၽေးသၢၼ်ၽိတ်းၼၼ်ႉ သေ ၵူတ်ႇထတ်း ဢမ်ႇၼၼ် ၸႂ်ႉၽႅၼ်ႇၾိမ်း(Film) ၵူတ်ႇ လႆႈငၢႆႈငၢႆႈ ပေႃးမီး rays ၼႆ ၽႅၼ်ႇၾိမ်း  တေလႅၵ်ႈလၢႆႈသီ  ဢမ်ႇၼၼ် ၽႅၼ်ႇၾိမ်းတေႁိူဝ်ႈမႃး လႄႈ ဢၼ်ထုၵ်ႇလီႁဵတ်းၼႆႉ လူဝ်ႇတိတ်းတၢမ်းၶၢဝ်ႇငၢဝ်း ငဝ်းလၢႆးပၢင်တိုၵ်း ပဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်   ၵူၼ်းလူႉတၢႆမီးလၢႆၵေႃႉ လူႉသုမ်းၵႂႃႇၵႃႈႁိုဝ် ပိုၼ်ႉတီႈဢၼ် ၺႃးၼိဝ်းၶလီးယႃးတူၵ်းသႂ်ႇၵမ်းသိုဝ်ႈပဵၼ်တီႈလႂ် လႄႈ ႁိမ်းႁွမ်းဢၼ်ၸၢင်ႈလႆႈ ႁပ်ႉၽွၼ်းယွၼ်ႈ သၢၼ်ၵွင်ႉၼၼ်ႉသမ်ႉ ပဵၼ်ၸိူဝ်းလႂ်ၽွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ။

လၢႆးႁပ်ႉမိုဝ်း သင်မီးပၢင်တိုၵ်းၼိဝ်းၶလီးယႃး

သင်မီးၶၢဝ်ႇငၢဝ်း ဢမ်ႇၼၼ် မီးသၢႆငၢႆဝႃႈ ပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈလႅပ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း မၢၵ်ႇၼိဝ်းၶလီးယႃးတေႃႇၵၼ်ယူႇၼႆၸိုင် ဢၼ်တေလႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းတူဝ်ႈတၼ်းဝႆႉ လူင်ႈၼႃႈၼၼ်ႉ −

• 1 ႁဵတ်းလုၵ်းသေႃႉဢၼ်ၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉ ႁႂ်ႈလွတ်ႈၽေး ဢၼ်တေလႆႈႁပ်ႉ ယွၼ်ႉၼိဝ်းၶလီးယႃးၼၼ်ႉၵူႈပိူင်။
• 2 ၶဝ်ႈ၊ တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ − လူဝ်ႇပဵၼ်တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ ဢၼ်မီး Carbohydrate သုင် မိူၼ်ၼင်ႇ ၶဝ်ႈသၢၼ်၊ ထူဝ်ႇၵူႈပိူင်၊ ၼူမ်းၽွင်၊ ၼမ်ႉၽိုင်ႈ၊ မၢၵ်ႇမႆႉ(မၢၵ်ႇမႆႉႁႅင်ႈ)၊ ၽၵ်းတၢၵ်ႇႁႅင်ႈ၊ ၶဝ်ႈသၢၼ်ၶူဝ်ႈႁႅင်ႈ။
• 3 ၼမ်ႉၵိၼ် −  သင်မီးပိူၼ်ႈပွႆႇမၢၵ်ႇၼိဝ်းၶလီးယႃး ပေႃးၼႆ ၼမ်ႉႁူၺ်ႈ၊ ၼမ်ႉႁွင်ႈ၊ ၼမ်ႉၼွင်  ၵူႈတီႈတီႈၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉႁဝ်းၼႆႉ  တေၼုၵ်းၺႃး  သၢၼ်ၵွင်ႉ  သၢၼ် radioactive ပႅတ်ႈလႄႈ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပႆႇပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း ၼိဝ်းၶလီးယႃးၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်း ၼမ်ႉၵိၼ်ဢၼ်မူတ်းသႂ် ပိၵ်ႉၽႃ ႁူမ်ႇပုင်းၼမ်ႉ တဝ်ႈၼမ်ႉလူမ်ႈလူမ်ႈ ယႃႇႁႂ်ႈမီးသင်ၸၢင်ႈၶဝ်ႈၼႂ်းမၼ်း လႆႈၼၼ်ႉ ဢဝ်သႂ်ႇဝႆႉၼႂ်းလုၵ်းသေႃႉ  ႁႂ်ႈၼမ်တီႈသုတ်းၼင်ႇၵႃႈပဵၼ်လႆႈ။
• 4 ၶိူင်ႈၸွႆႈသၢႆၸႂ်− ပၢင်တိုၵ်းၼႆၼၼ်ႉ မေႃယႃၶဝ်တေဢမ်ႇတၼ်းတူၺ်းထိုင် ၵူၼ်းပဵၼ်လႆႈၵူႈတီႈ ၶိူင်ႈၵမ်ႉၵႅမ်ၼႂ်းၵၢၼ်ယူတ်းယႃၵေႃႈတေယၢပ်ႇၵိၼ်း ဢီႈယႃၵေႃႈၸမ်ပဵၼ်ၼႃႇလႄႈ ယႃႇပေလိုမ်းႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉပႃး ယႃၸမ်ပဵၼ် ၵူႈပိူင် ၶိူင်ႈၸႂ်ႉၽၢႆႇပၢႆးယူႇလီ ဢၼ်လႅပ်ႈလူဝ်ႇၸႂ်ႉၶိုၵ်ႉၶၵ်ႉ ၾႆးထၢတ်ႈ၊ ထဵပ်ႉၵၢဝ်း (ပလႃႇသတႃႇ)၊ ထူင်လမ်၊ မိတ်ႈ၊ ၾႆးၶိတ်ႇ၊ ၼႃႈၵၢပ်ႇႁေႉၵင်ႈ ၵႅတ်ႉသ်ဢၼ်မီးၵွင်ႉ။
• 5 ၶိူင်ႈမိုဝ်းတႃႇၵပ်းသိုပ်ႇၵပ်းသၢၼ် − ၽွင်းပၢင်တိုၵ်းလူင် ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း မၢၵ်ႇၼိဝ်းၶလီးယႃးတေႃႇၵၼ်ၼၼ်ႉ ဝၢၼ်ႈမိူင်းတေလူႉလႅဝ် လႅင်းၾူၼ်းၵွႆ ဢမ်ႇၸႂ်ႉလႆႈလႄႈ လူဝ်ႇႁႅၼ်းဝႆႉပႃး ၸၢၵ်ႈလၢတ်ႈ မၢၵ်ႇထၢၼ်ႇၸၢၵ်ႈ ၶိူင်ႈပၼ်သၼ်ယၢၼ်း  (ၼူၵ်ႉဝိတ်ႇ) ။

ပၢင်တိုၵ်းၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇဝႃႈပဵၼ် ပၢင်တိုၵ်းယူဝ်းယူဝ်းၵေႃႈယဝ်ႉ ဢမ်ႇၼၼ် ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း ႁၢႆႉႁႅင်းလူင် မိူၼ်ၼင်ႇ ပၢင်တိုၵ်းၼိဝ်းၶလီးယႃးၵေႃႈယႃႇ ၶူဝ်းၶွင်ၼင်ႇဢၼ်လၢတ်ႈမႃး ၽၢႆႇၼိူဝ်ၼႆႉတင်းသဵင်ႈ တိုၼ်းလမ်ႇလွင်ႈၼႃႇလႄႈ ႁႂ်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းၾၢင်ႉၵၼ်ဝႆႉႁင်းၽႂ်မၼ်း သင်မီးငဝ်းလၢႆးသုၵ်ႉသၵ်ႉမႃးၼႆ ႁႂ်ႈၸၢင်ႈၸႂ်ႉလႆႈၵမ်းလဵဝ်။

ၸိူဝ်းယူႇၼွၵ်ႈမိူင်း  ယူႇၼႂ်းဝဵင်းလူင်  တေၸၢင်ႈဝူၼ်ႉဝႃႈ  ၸၢင်ႈၵူဝ်ႁဵတ်းသင်  ဢမ်ႇထိုင်ႁဝ်းလႆႈ ၼႆၵေႃႈမီးယူႇ ပၢင်တိုၵ်းၼႂ်းမိူင်းဢမ်ႇထိုင်သေတႃႉ    ပေႃးတူၺ်း ငဝ်းလၢႆး ၵၢၼ်မိူင်းၼွၵ်ႈမိူင်းယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉဝႃႈၸိုင် ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈလၢတ်ႈဝႃႈ  ၸၢင်ႈပဵၼ်မႃး “သိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉ ပွၵ်ႈၵမ်း 3”   ဢၼ်ၽႄႈလၢမ်းၵႂႃႇလၢႆလၢႆမိူင်းသေ  ဢမ်ႇထိုင်တီႈႁဝ်းယူႇၼႆ ႁိုဝ်ဝႃႈလႆႈ။ ၵွပ်ႈၼၼ် လွင်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်း ႁပ်ႉမိုဝ်း  တႃႇဢဝ်တူဝ်လွတ်ႈ ၽွင်းပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း ဢမ်ႇၼၼ် ၽွင်းယူႇၼႂ်းငဝ်းလၢႆး သုၵ်ႉသၵ်ႉ ႁၢႆႉႁႅင်း  ၼႆႉ မီးၵႃႈၶၼ်လမ်ႇလွင်ႈတႃႇၵူႈၵေႃႉတေႉတေႉ။

တႅမ်ႈ− Mao Hua Ling (JN)

တႆးလွတ်ႈလႅဝ်း

wikipedia.org wikihow.com thairath.co.th  tnews.co.th