သတိ ၾၢင်ႉတူၺ်းၾၢင်ႁၢင်ႈ တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉႁူဝ်ၸႂ် ဢၼ်ၶႃႈသၢႆၸႂ် ၸၢႆးၸိူင်း ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းမိူင်းထႆး

ဝၢႆးသေၶၢဝ်ႇ  ဢွမ် ဢၵ်ႇၶၽၼ်ႊ ၼႃးမၢတ်း (อ๋อม อรรคพันธ์ นะมาตร์ / Aom Akkapan Namart )  ၸၢႆးၸိူင်းၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်မိူင်းထႆး လူႉသဵင်ႈသၢႆၸႂ်  ၼႂ်းဝၼ်းထီႉ 22 September 2024  ၽွင်းဢႃႇယုမၼ်းၸၢႆးလႆႈ 39 ပီႊ ယွၼ်ႉတၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇ ၊ တၢင်းပဵၼ်ဢၼ် မၼ်းၸၢႆးပဵၼ်ၼႆႉ မီးၵွၼ်ႈၼိူဝ်ႉ ၸွမ်းၸိူဝ်း ၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် တၢင်းယၢဝ်းၵွၼ်ႈၼိူဝ်ႉၼၼ်ႉ 12 cm သေလႄႈ လႆႈၸႂ်ႉလၢႆးၶီႊမူဝ်ႊ (Chemotherapy) သေ ယူတ်းယႃမႃး 5−6 ပွၵ်ႈ ၊ ၵႅၼ်သႃႇၼႆႉၽႄႈလၢမ်းၵႂႃႇတီႈပွတ်ႇ 2 တီႈ ၊ လႆႈၽႃႇတတ်းပႅတ်ႈ ယဝ်ႉ သေတႃႉ လိုၼ်းသုတ်း မၼ်းယင်းၶႃႈသၢႆၸႂ် ၸၢႆးၸိူင်းၵေႃႉၼႆႉၵႂႃႇယူႇ တၢင်းပဵၼ်ၼၼ်ႉ ၽၢႆႇပၢႆးယူႇလီၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ  “ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်”ၼႆယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ  ၵူၼ်းတင်းၼမ်ဢွၼ်ၵၼ် ၶူၼ်ႉသွၵ်ႈႁႃ ၶေႃႈမုၼ်း တၢင်းပဵၼ်ဢၼ်ၼႆႉ ၵွပ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇသူႈငိၼ်းၸိုဝ်ႈတၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် ၼႆ ၵႃႈႁိုဝ် ။

တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ပဵၼ်သင်

ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် ပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်ဢၼ် ၵူၼ်းပဵၼ်ဢေႇ ၼႂ်းၵူၼ်း 1 လၢၼ်ႉၵေႃႉ ၸၢင်ႈၵူတ်ႇႁၼ်ၵူၼ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ မွၵ်ႈ 0.1% ၵေႃႉၵူၺ်း။ တၢင်းပဵၼ်ၼႆႉၵမ်ႈၼမ် တေလုၵ်ႉတီႈ ၵႅၼ်ႇသႃႇတီႈၶိူင်ႈဢင်ႇၵႃႇၼႂ်းတူဝ်တၢင်ႇတီႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵႅၼ်ႇသႃႇပွတ်ႇ ၊ ၵႅၼ်ႇသႃႇလမ်းသႆႈ ၊ ၵႅၼ်ႇသႃႇတဝ်ႈၼူမ်း  ၽႄႈလၢမ်းၵႂႃႇၸူးတီႈမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် သေပဵၼ်မႃး ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢၼ်ဢမ်ႇလုၵ်ႉတီႈ ၵႅၼ်ႇသႃႇတၢင်ႇမဵဝ်းသေ ၽႄႈလၢမ်းမႃး တိုၼ်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် ႁင်းမၼ်းၵမ်းသိုဝ်ႈ ၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးယူႇ တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ၼႆႉ ဢမ်ႇသူႈတုမ်ႉတွပ်ႇတေႃႇ ၵၢၼ်ယူတ်းယႃ ဢၼ်ၸႂ်ႉ လၢႆးသၢႆသႅင် (Shin) လႄႈ ၶီႊမူဝ်ႈ (Chemotherapy) ၵွပ်ႈၼၼ်တေလႆႈၽႃႇတတ်းဢဝ် ၵႅၼ်ႇသႃႇဢွၵ်ႇပႅတ်ႈ တင်းမူတ်းၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ၼႆႉ ၵူၼ်းပဵၼ်ဢေႇသေတႃႉ ၵူၺ်းၵႃႈမီးၵူၼ်းပဵၼ်မၼ်းၵူႈမိူင်း တူဝ်ႈတင်းလုမ်ႈၾႃႉ၊ ပဵၼ်ယဝ်ႉ တၢင်းပဵၼ်သမ်ႉႁၢႆႉႁႅင်း လၢႆးယူတ်း ယႃၵေႃႈမီးဢေႇ ယူတ်းယႃယၢပ်ႇ ။

ၽၢင်ႁၢင်ႈပၼ်ၾၢင်ႉ တၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်    

ႁႂ်ႈၸၢင်ႈႁူႉလႆႈဝႆးၼၼ်ႉ ႁဝ်းမႃးၾၢင်ႉတူၺ်းဝႃႈ ၾၢင်ႁၢင်ႈမၼ်းၼႄပၼ်ၾၢင်ႉဝႆႉၸိူင်ႉႁိုဝ်ၽွင်ႈ

1. ႁႅင်းဢူၼ်ႈ ႁိူဝ်ႉငၢႆႈ ႁိူဝ်ႉမွႆႈငၢႆႈ ယိုင်ႈဢွၵ်ႇဢဵၼ်ႁႅင်းယိုင်ႈႁိူဝ်ႉ
2. ထူၺ်ႈၸႂ်ၵပ်ႉ ထူၺ်ႈၸႂ်ယၢပ်ႇ ထူၺ်ႈၸႂ်ဢမ်ႇဢိမ်ႇ ယိုင်ႈၽွင်းၼွၼ်းလႅင်ႉယိုင်ႈထူၺ်ႈၸႂ်ယၢပ်ႇ
3. တူဝ်ၵႂ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ႁိမ်းႁွမ်းတႃ၊ ၸွမ်းၶႃ၊ ၸွမ်းတိၼ် တေၵႂ်ႈ တဵၵ်းယဝ်ႉယူပ်ႈလူင်းတင်းသွင်ၽၢႆႇ
4. ဢႆ မီးၶီႈတိူဝ်ႇ လႄႈ ၶီႈတိူဝ်ႇပဵၼ်သီၶၢဝ်
5. တပ်းယႂ်ႇမႃး ၊ တွင်ႉပွင်း ယွၼ်ႉမီးၼမ်ႉၼႂ်းတွင်ႉ
6. မၢင်ၵေႃႉ မီးလူမ်းၼၢဝ်ဢိတ်းဢိတ်း၊ ဢႆၶၢဝ်းႁိုင်
7. မၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်တဵၼ်ႈၽိတ်းပိူင်ႈ တဵၼ်ႈထိူင်း ၊ တဵၼ်ႈဝႆး ဢမ်ႇမၢၼ်ႇ
8. ၼႃႈၵႂ်ႈ၊ ၶေႃးၵႂ်ႈ ၊ လွတ်ႇလိူတ်ႈလမ်တီႈၶေႃးတိုင်ႇပွင်း (ၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်ယွၼ်ႉ ၵႅၼ်ႇသႃႇတီႈ မၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ႁွင်ႈၶႂႃၽၢႆႇၼိူဝ်)
9. မဝ်း မိင်းတႃလပ်းသိင်ႇ

တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် မီးလၢႆၶၵ်ႉလႄႈ ၶၵ်ႉႁၢႆႉႁႅင်းမီးၾၢင်ႁၢင်ႈၸိူင်ႉႁိုဝ်

• ၶၵ်ႉထီႉ1 − ၵွၼ်ႈၼိူဝ်ႉတိုၵ်ႉယူႇတီႈမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ၵူၺ်း လႄႈ ၸၢင်ႈၽႃႇတတ်း ဢဝ်ၵွၼ်ႈၼိူဝ်ႉဢွၵ်ႇပႅတ်ႈလႆႈတင်းမူတ်း။
• ၶၵ်ႉထီႉ2 − ၵႅၼ်ႇသႃႇလၢမ်းဢွၵ်ႇၵႂႃႇၼွၵ်ႈမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ယဝ်ႉသေ သမ်ႉဝႃႈ ယင်းတိုၵ်ႉ ၽႃႇတတ်းလႆႈယူႇသေတႃႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၽႃႇတတ်းဢဝ်ၵွၼ်ႈၼိူဝ်ႉတၢင်းပဵၼ် ဢွၵ်ႇပႅတ်ႈ လႆႈတင်းမူတ်းယဝ်ႉ။
• ၶၵ်ႉထီႉ3 − ဢမ်ႇၽႃႇတတ်းလႆႈယဝ်ႉ။
• ၶၵ်ႉထီႉ4 − တၢင်းပဵၼ်ၽူင်ႉၽႄႈလၢမ်းၼႂ်းလိူတ်ႈ ၵႂႃႇၸူးၼႂ်းဢင်ႇၵႃႇတူဝ်ၶိင်း တူဝ်ႈတင်းတူဝ်ယဝ်ႉ ဢၼ်ထူပ်းႁၼ်ၵမ်ႈၼမ် ပဵၼ်တီႈပွတ်ႇ လႄႈ ဢွၵ်းဢေႃ  ။

ယွၼ်ႉသင်သေပဵၼ်မႃးတၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်

ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ငဝ်ႈႁၢၵ်ႈတၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ၼႆႉ ပႆႇႁူႉဝႃႈ ပဵၼ်ယွၼ်ႉသင်သေ ပဵၼ်မႃးတႄႉတႄႉၼႆသေတႃႉ လွင်ႈတၢင်းမၢင်ၸိူဝ်း ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၼႆႉၼၼ်ႉပဵၼ်ယွၼ်ႉ−

• ၸွမ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း − သင်ၵူၼ်းၼႂ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းႁဝ်း ယၢမ်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇၸိုင် လုၵ်ႈလၢၼ်ၵေႃႈ မီးတိုဝ်ႉတၢင်းဢၼ်ၸၢင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇလႆႈ ႁူမ်ႈပႃးတင်း ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်။
• မီးလွင်ႈၽိတ်းပိူင်ႈမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈတႄႇၸႃႉၵိူတ်ႇ − မိူၼ်ၼင်ႇ တၢင်းပဵၼ်ၸုမ်း Li-Fraumeni
• ယၢမ်ႈလႆႈႁပ်ႉရင်းသီ (Ray) တီႈၼႃႈဢူၵ်း − ႁိုင်မႃးၸၢင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇ ၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉႁူဝ်ၸႂ်လႆႈ။
• ၵူၼ်းဢၼ်ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ႁႅင်းၶၢမ်ႇတူဝ်ယူပ်ႈယွမ်း ႁဵတ်းၵၢၼ်ဢမ်ႇလီ။
• ယွၼ်ႉထိတိူဝ်ႉ သၢၼ်ၶေးမီး သၢၼ်ၵွင်ႉမၢင်မဵဝ်းသေ ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်မႃး တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇ ၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်လႆႈ။

ၼင်ႇဢၼ်မေႃယႃၶဝ် ယၢမ်ႈႁူပ်ႉႁၼ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ၼႆႉ 80% တေ ႁိူဝ်ႉငၢႆႈ လႄႈ ထူၺ်ႈၸႂ်ယၢပ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။

တေႁဵတ်းႁိုဝ်လူတ်းယွမ်း တိုဝ်ႉတၢင်းဢၼ်ၸၢင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇၵၢမ်ႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်

သမ်ႉဝႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁႄႉၵင်ႈလႆႈတဵမ်ထူၼ်ႈသေတႃႉ ၵူၺ်းၵႃႈ လူတ်းယွမ်းတိုဝ်ႉတၢင်း တႃႇပဵၼ်မၼ်းလႆႈ ၼင်ႇလွၵ်းလၢႆး သိုပ်ႇၵႂႃႇၼႆႉ−

• ၵိၼ်တၢင်းၵိၼ်ဢၼ်မီးၽွၼ်းလီလႄႈ ဢွၵ်ႇဢဵၼ်ႁႅင်းပၼ်ယူႇတႃႇသေႇ
• ငိူင်ႉဝႄႈ ယႃႇပေထိတိူဝ်ႉသၢၼ်ၶေးမီးဢၼ်ပဵၼ်ၽေး လႆႈၵႃႈႁိုဝ် လီၵႃႈၼၼ်ႉ
• ၵူတ်ႇထတ်းပၢႆးယူႇလီတူဝ်ၵဝ်ႇၵူႈပီႊ ဢၼ်ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၵူတ်ႇထတ်းလိူဝ်ပိူၼ်ႈပဵၼ် ပၢႆးယူႇလီမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်
• ၾၢင်ႉသတိတူၺ်းတူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇယူႇတႃႇသေႇဝႃႈ ၸွင်ႇမီးလွင်ႈၽိတ်းပိူင်ႈၸိူင်ႉႁိုဝ် သင်မီးလွင်ႈၽိတ်းပိူင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၾၢင်ႁၢင်ႈ တၢင်းပဵၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ၼႆၸိုင် ႁႂ်ႈၵႂႃႇႁူင်းယႃၵမ်းလဵဝ်။
• သင်ၵူၼ်းၼႂ်းႁိူၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် သၢႆပီႈၼွင်ႉ ယၢမ်ႈမီးၵူၼ်းပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇၸိုင် ထုၵ်ႇလီတိူင်ႇပၢင်ႇမေႃယႃ တႃႇၵူတ်ႇထတ်းႁႂ်ႈတႅတ်ႈတေႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇ။

ၵူၼ်းၵူႈပၢၼ်သႅၼ်း မီးတိုဝ်ႉတၢင်းၸၢင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ၵၼ်ၵူႈၵေႃႉ ဢၼ်ၵႆႉၸၢင်ႈပဵၼ်ၼႃႇၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၼမ် ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢႆး ဢႃႇယု ပၢၼ် မွၵ်ႈ 30−50 ပီႊ ၊ ၼၢင်းယိင်းၵေႃႈ ပဵၼ်လႆႈမိူၼ်ၵၼ် ၵူၺ်းတေဢေႇလိူဝ်ၵူၼ်းၸၢႆးဢိတ်ႉဢွၼ်ႇၼိုင်ႈ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၵူၼ်းဢၼ် လုတ်ႇလႅၼ်းယႃႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၵူၼ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ဢဵတ်ႇသ် ၵေႃႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ၼႆႉလႆႈၼမ် လိူဝ်ၵူၼ်းတၢင်ႇၸိူဝ်း  ဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ ၵူၼ်းၵူႈၵေႃႉ ပေႃးဝႃႈ လုမ်းလႃးပၢႆးယူႇလီ ၵၼ်ၶႅမ်ႉၶႅမ်ႉ ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ လုမ်းလႃးပၢႆးယူႇလီ မၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ယူႇတႃႇသေႇၼႆႉ တေလူတ်းယွမ်း တၢင်းပဵၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်း မၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် လၢႆလၢႆပိူင် လႆႈထိုင် 30% ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ဢၼ်လီႁူႉဝႆႉ − တၢင်းပဵၼ်ၵႅၼ်ႇသႃႇမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ၼႆႉၵမ်ႈၼမ်  ၸိူဝ်းဢၼ်တၢင်းပဵၼ်တိုၵ်ႉတႄႇပဵၼ် ၵူၺ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇသူႈၼႄၾၢင်ႁၢင်ႈသင် တေၵႆႉၵႂႃႇၼႄၾၢင်ႁၢင်ႈမိူဝ်ႈတၢင်းပဵၼ်ႁၢႆႉႁႅင်းယဝ်ႉလႄႈ ဢမ်ႇသူႈၽႃႇတတ်းၶိုတ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၾၢင်ႉသတိထတ်းတူၺ်းပၢႆးယူႇလီၸဝ်ႈ ၼင်ႇလၢတ်ႈမႃးၾၢင်ႁၢင်ႈၾၢင်ႉၾၢႆႇၼိူဝ်ၼၼ်ႉယူႇတႃႇသေႇ သင်ႁၼ်မီးၾၢင်ႁၢင်ႈငၢႆးငၢႆးၵၼ်ယူႇ ၸိုင် လူဝ်ႇၵႂႃႇၵူတ်ႇထတ်းတီႈႁူင်းယႃၵမ်းလဵဝ် တေလႆႈယူတ်းယႃၶိုတ်းတၼ်း။

တႅမ်ႈ − Mao Haur Ling (JN)

တႆးလွတ်ႈလႅဝ်း

ဢၢင်ႈဢိင်− komchadluek, sanook, kapok, chiangmai