ၼၵႃးၶမ်းယွမ်ႉသီ ႁုင်ႉလီၸွင်ႇတေၸႂ်ယၢဝ်းပႂ်ႉ…?

ၶၢဝ်ႇငၢဝ်းလုမ်ႈၾႃႉမိူဝ်ႈလဵဝ် မိူင်းမႁႃႇဢၢမ်းၼၢတ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် မိူင်းႁႅင်းယႂ်ႇၶဝ် မီးလွင်ႈၶဵင်ႇတႃႉ ၶတ်းတႃႉၵၼ်မႃးလၢႆလၢႆၽၢႆႇလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈလွင်ႈမၼ်ႈၼိမ် မၢင်ပွတ်းတွၼ်ႈ ၵုၼ်လိၼ်ၶူင်းၵူၼ်းၼႆႉ မီးပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ်ၵၼ်၊ ႁိမ်ၸိုဝ်ႈသဵင်၊ ၼႄဢဵၼ်ႁႅင်း၊ ၼႄၼမ်ႉၵတ်ႉၶိူင်ႈယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၶိုၼ်ႈမႃးၸွမ်းၵၢပ်ႈၸွမ်းပၢၼ်။

မိူင်းဢၼ်ၵိုင်ႉၵၢင်ႉႁႅင်းယႂ်ႇ ၸဵမ်ၵူၼ်း ၸဵမ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇတၢင်းမေႃ၊ ၽၢႆႇပၢႆးသၢႆႈ၊ ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၸိူဝ်းၼႆႉ – မိူင်းၶႄႇတေလႆႈဝႃႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇဝႆးၽၢႆတေႉတေႉ။ ပဵၼ်မိူင်းႁႅင်းယႂ်ႇ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း 5 မိူင်းလူင် မႁႃႇဢၢမ်းၼၢတ်ႈၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၸွမ်းၼႂ်းၸုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ UN မႃး၊ ပဵၼ်မိူင်းမီးသုၼ်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်း ဢႃႇၼႃႇဝီႇတူဝ်ႇ “Veto Power” ပေႃးမိူင်းၶႄႇဢမ်ႇၽွမ်ႉၸႂ်လႆးၼၼ်ႉ ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈလႆႈ မိူင်းၼိုင်ႈ၊ မႁႃႇဢၢမ်းၼၢတ်ႈၶႄႇ ဢၼ်မိူင်းဝၼ်းတူၵ်း ယွမ်းႁပ်ႉမႃးပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်လႄႈ ၼပ်ႉယမ်ၵူဝ်ယမ် ဢိၵ်ႇၶတ်းၸႂ်ႁႄႉႁၢမ်ႈၶႂၢင်တၢင်း မိူင်းၶႄႇမႃးၵေႃႈမီးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။

ပၢင်သိုၵ်းယဵၼ် Cold war ၵႄႈၵၢင်ဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇလႄႈ သူဝ်ႇပီႇယႅတ်ႉ ဝၢႆးသိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇပွၵ်ႈ (2) ယဝ်ႉၼႆႉ တုမ်ႉယွၼ်ႈထိုင်မိူင်းဢွၼ်ႇမိူင်းဢိတ်း မိူင်းႁိမ်းႁွမ်ႉမိူင်းႁႅင်းယႂ်ႇလႄႈ မိူင်းဢွၼ်ႇဢၼ်ပဵၼ်ဢူၺ်းလီ မိူင်းႁႅင်းလူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။  ဢမ်ႇၸႂ်ႈမိူင်းႁႅင်းယႂ်ႇ (2) မိူင်း မင်ၵၼ်ၵမ်းသိုဝ်ႈၵေႃႈ  ဢဝ်မိူင်းဢူၺ်းလီၵၼ် ပဵၼ်ၶိူင်ႈမိုဝ်းသေ မင်ၵၼ် တိုၵ်းၵၼ် ၶဵင်ႇၵမ်ႉၸွႆႈထႅမ်ၽၢႆႇလင်ၼင်ႇၵၼ်။  Cold war ဢၼ်တႄႇ 1947 ၼႆႉ တဵတ်ႇယဵၼ်ၵႂႃႇမိူဝ်ႈပီႊ 1991 ၼႂ်း 20 ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ (20^th Century) ၼႆႉ။

ထိုင်ၼႂ်း 21 ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ  (21^st Century) ၼႆႉ ၸုမ်းၵူၼ်းႁူဝ်ၸပ်းၽၢႆႇႁၢဝ်ႈႁႅင်း၊ ၸုမ်းၵေႃႇၵၢၼ်ႁၢႆႉ တိူဝ်းၶိုၼ်ႈႁႅင်းမႃးၼမ်ႉတေႉတေႉ  ၶၢမ်ႇၸုၼ်ႉတူဝ်  ၶၢမ်ႇတၢႆသေၶဝ်ႈတိုၵ်း ဢၼ်ပဵၼ်တီႈလမ်ႈလွင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈၵူၼ်းၼမ်၊ ဢၼ်လိုဝ်းလင်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ ပဵၼ် 11 September 2001 ဢမ်ႇၼၼ် 9/11 သုၼ်ၵၢင်ၵႃႉၶၢႆ ၽႃၽႄလုမ်ႈၾႃႉ (World Trade Center)  တီႈဝဵင်းလူင်ၼိဝ်းယွၵ်ႉ ၺႃးႁိူဝ်းမိၼ် လေႃႇတိုၵ်းသႂ်ႇ 4 လမ်း ၵူၼ်းလူႉတၢႆ 2,763 ၵေႃႉ လႄႈၵူၼ်းၵေႃႇၵၢၼ်ႁၢႆႉ ၶတ်းၸႂ်ၶဝ်ႈတိုၵ်းပႃးတီႈ ငဝ်ႈငုၼ်းၽၢႆႇၵႅတ်ႇၶႄ မိူင်းဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇ Pentagon ၵူၼ်းလူႉတၢႆ 189 ၵေႃႉ ၼႂ်းဝၼ်းၼၼ်ႉဝၼ်းလဵဝ် ၵူၼ်းလႆႈလူႉတၢႆ ၸမ် 3,000  ၵေႃႉၼႆယဝ်ႉ လွင်ႈၼႆႉပဵၼ်ၶၢဝ်ႇႁူင်လိုဝ်းလင် လီၵူဝ်လူင်လၢင်တေႉၼင်ႇဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပူၼ်ႉမႃးဝၼ်းထီႉ 11 September 2021 ၼႆႉ ၶွပ်ႈၶူပ်ႇ 20 ပီႊသေ ဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇလႆႈမီးလွင်ႈပိုတ်ႇၽုၺ်ႇ ၶေႃႈမုၼ်းၵမ်ႈၽွင်ႈ ပိူင်ပဵၼ်ၵၢၼ် ၵေႃႇၵၢၼ်ႁၢႆႉၼႂ်းဝၼ်းၼၼ်ႉသေ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸုမ်းၶဝ်ႈပႃး ၵၢၼ်ၽႅၼ်ၶဝ်ႈတိုၵ်း (World Trade Center) Ayman al – Zawahiri ၵေႃႉပုတ်ႈတိၼ်တၢင်မိုဝ်း Osama bin laden ၵေႃႈ ၶိုၼ်းဢွၵ်ႇၼႄတူဝ်မႃးၶိုၼ်း ဝၢႆးသေ သိူင်ႇႁွႆးတူဝ် ပွႆႇၶၢဝ်ႇဝႃႈတၢႆယဝ်ႉ လင်ပီႊ 2011 ၼၼ်ႉ။

ဝၢႆးဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇ ထွၼ်ႇသိုၵ်းဢွၵ်ႇ မိူင်းဢႅပ်ႉၾၵၢၼ်ႇၼိတ်ႉသတၢၼ်ႇယဝ်ႉ 31 August 2021 ၼၼ်ႉ ၸုမ်းတႃႇလီႇပၼ်ႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ(ၵဝ်ႇ) မိူင်းဢႅပ်ႉၾၵၢၼ်ႇၼိတ်ႇသၼ်ႇ ပီႊ 2001 ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းလႆႈဢႃႈၼႃႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈ ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်းဢႅပ်ႉၾၵၢၼ်ႇၼိတ်ႇသတၢၼ်ႇၶိုၼ်း ။

ဢၼ်ဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇ ထွၼ်ႇသိုၵ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ယွၼ်ႉတႃႇ ႁေႉၶဵၼ်လူင် ဢၼ်ယႂ်ႇလိူဝ်ၸုမ်းတႃႇလီႇပၼ်ႇၼႆၵေႃႈဝႃႈ တႃႇတင်ႈႁပ်ႉႁၢပ်ႇမိူင်းယႂ်ႇ ၼႂ်းၼႃႈၼမ်ႉ မႁႃႇသမ်ႇမုတ်ႉတရႃႇပႄႈသိၾိၵ်ႇ Pacific ၼႆၵေႃႈမီး၊ ဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇပိၼ်ႇလၢႆးတိုၵ်းၼႆၵေႃႈ လၢမ်းၶၢတ်ႈဝႃႈၵၼ်ယဝ်ႉ။ ပေႃးၸုမ်းတႃႇလီႇပၼ်ႇ လႆႈဢႃႇၼႃႇၶိုၼ်းၵေႃႈ ၶႄႇပိုၼ်ႇၽၢဝ်ႇႁၼ်လီတႃႇႁူမ်ႈမိုဝ်းၸွမ်း ၼႂ်းၵၢၼ်ပူင်းပွင်လႄႈ တေၸွႆႈငိုၼ်းဢမ်ႇယွမ်း 29 လၢၼ်ႉတေႃႇလႃႇဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ တႃႇၼႂ်းၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ၼႆၵမ်းလဵဝ်။

ယၢင်ႈတိၼ်ၶႄႇ ၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ

ႁႅင်းသိုၵ်းၶႄႇ ၼႂ်းပီႊ 2021 ၼႆႉ မီး 2,185,000 ၵေႃႉ၊ သိုၵ်းၵႅမ် 520,000 ၵေႃႉ (ပီႊ 2020)

ငိုၼ်းၸႂ်ႉၸၢႆႇ 237 billion (2021) သၢင်ႈႁႅင်းၽၢႆႇႁိူဝ်းလူင်တႃႇတူင်ႉၼိုင် ၼႂ်းၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ မီးၵၢၼ်လွၵ်ႈငိုတ်ႈမိူင်းႁိမ်းႁွမ်း ဢၼ်တိတ်းၸပ်းၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ မီးပတိၵ်ႈၶၢတ်ႈၵၼ်တင်း မိူင်းၾီႇလိပ်ႇပိၼ်ႇ၊ ၵျႃႇပၢၼ်ႇ၊ ထႆႇဝၼ်ႇ၊ ဝႅတ်ႉၼၢမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶိုင်ႁိမ်လိပ်း ဢဝ်ၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇၶႄႇပွတ်းၸၢၼ်း ပဵၼ်ၶွင်မိူင်းၶႄႇပိူင်ႇၼႆသေ ၵေႃႇၵုၼ်ပွမ် (Spratly Island) တင်ႈတပ်ႉသိုၵ်း မႄႇၶႂၢၵ်ႈႁႅင်းသိုၵ်းမႃး ဢဝ်ၶေႃႈဢၢင်ႈ ပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း “ႁၼ်ႉ” ပဵၼ်ၸဝ်ႈၶွင် မီးလၵ်းထၢၼ်ၼႂ်းမူႇၵုၼ် Spratly  ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶႄႇဝႆႉ၊ ဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ်တေႃႇမိူင်းႁိမ်းႁွမ်းလႃးလႃး။ မိူဝ်ႈလဵဝ် မိူင်းၶႄႇ မႃးၵေႃႇၵုၼ်ပွမ် (ၵုၼ်ဢၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းပဵၼ်၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈပဵၼ်မႃးႁင်းၵွၺ်း) (7) တီႈ ႁိမ်းႁွမ်းႁွပ်ႈ မူႇၵုၼ် Spratly ၊ ၽိူမ်ႉႁႅင်းတပ်ႉသိုၵ်း တပ်ႉၼမ်ႉ၊  တပ်ႉၵၢင်ႁၢဝ်၊ တင်ႈၶိူင်ႈရေႇတႃႇ Radar ၵူတ်ႇထတ်းၼႂ်း ၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ လႄႈ ၵၢင်ႁၢဝ် (3) တီႈၼႆယဝ်ႉ။

ၵုၼ် Spratly ၼႆႉ မိူင်းႁိမ်းႁွမ်း မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းဝႅတ်ႉၼၢမ်း၊ ၾီႇလိပ်ႇပိၼ်ႇ၊ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႃး၊ မလေးသျႃး၊ ပရူႇၼၢႆး၊ ထႆႇဝၼ်ႇ ၽႂ်ၵေႃႈဝႃႈပဵၼ်ၶွင်ၽႂ်ၼႆသေ ႁိမ်ၵၼ်မႃးလၢႆသိပ်းပီႊယဝ်ႉ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူင်းလႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႉလႆႈၶႄႇလႄႈ ၶႄႇမႃးႁိမ်ၸိင်းၵႂႃႇ ၊ ယွၼ်ႉဝႃႈၵုၼ် Spratly ၼႆႉ ပဵၼ်ၵုၼ်ယူႇၼႂ်းၵႄႈၵၢင် ဢၼ်ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃး လတ်းၽၢၼ်ႇၵႂႃႇမႃး မႅၼ်ႈသဵၼ်ႈတၢင်းၵႃႉၶၢႆ လၢႆလၢႆၸိုင်ႈမိူင်းၵႂႃႇမႃးလႄႈသင် တမ်ႇငႃႈႁႃပူပႃလိူင်ႇမၢၵ်ႈလႄႈသင် ၊ မီးၵႅတ်ႉသ်၊ ၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ်လႄႈသင်၊ လႆႈငိုၼ်းၶဝ်ႈတေႃႇပီႊ 5.3 billion တေႃႇလႃႇဢမေႇရိၵၢၼ်ႇလႄႈသင်၊ ထႅင်ႈၽၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ၶႂ်ႈၼႄဢူၽုင်းမိူင်းလူင်လႄႈသင် ၶႄႇၸင်ႇလႆႈတင်ႈၸႂ်ႁိမ်ဢဝ်ၵႂႃႇလူၺ်ႈ ဢမ်ႇတူၺ်းၼႃႈၽႂ်ၼႆယဝ်ႉ။

ၶႄႇတင်ႈတပ်ႉၵေႃႇၵုၼ်ပၵ်းသဝ်း တီႈယူႇတၼ်းသဝ်းယဝ်ႉ တမ်းမၢႆမီႈပၵ်းပိူင် ၽႂ်တေဢမ်ႇလႆႈလဵပ်ႈၶဝ်ႈၸမ်လိူဝ် 12 လၵ်း (12 Miles) ႁိမ်းႁွမ်းၵုၼ် Spratly ၼႆႉသေတႃႉ ဢမေႇရိၵၼ်ႇ ဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ် သူင်ႇႁႅင်းသိုၵ်း၊ ႁိူဝ်းလမ်ၼမ်ႉ၊ ႁိူဝ်းမိၼ်၊ ပၼ်ႇလဵပ်ႈယူႇႁိမ်းႁွမ်း ၼိူဝ်တွင်ႉၾႃႉ ၵုၼ် Spratly ယူႇၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၶႄႇလႆႈပၼ်ၾၢင်ႉ လၢတ်ႈႁႂ်ႈႁိူဝ်းမိၼ် ဢၼ်မႃးလဵပ်ႈႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇယၢၼ်ၵမ်းလဵဝ် ပေႃးဢမ်ႇဢွၵ်ႇတေယိုဝ်းၼႆ လွၵ်ႇငိူတ်ႈပႃးဝႆႉၼင်ႇၼႆ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇၵေႃႈ ဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ် သိုပ်ႇႁေႃႈပၼ်လဵပ်ႈယူႇဝႃႈၼႆ။

ၼႂ်းပီႊ 2021 ၼႆႉ ဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇသူင်ႇႁႅင်းသိုၵ်း ၶဝ်ႈၼႂ်းၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇၶႄႇပွတ်းၸၢၼ်း၊ မီးပၢင်ၽိုၵ်းၽွၼ်ႉၵၢၼ်သိုၵ်းၸွမ်း မိူင်းဢိၼ်းတီးသျႃး၊ မိူင်းဢင်းၵိတ်ႉ၊ မိူင်းၾီႇလိပ်ႇပိၼ်ႇ၊ ပွႆႇၵႅမ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ မိူင်းဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇ လႄႇႁူၺ်းၼႂ်း မိူင်းဢႃႇသီႇယၼ်ႇ၊ ဝႅတ်ႉၼမ်း၊ မ​လေးသျႃး ၸီႉၼႄလွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈၶႄႇ တေႃႇမိူင်းဢႃႇသီႇယၼ်ႇ။ ဢိင်ၼိူဝ်ၶႄႇၶႂ်ႈပဵၼ်ယႂ်ႇထီႉ (1) ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉလႄႈ ၶႄႇဢဝ်ဢူၽုင်းလွင်ႈပဵၼ်မိူင်းလူင်သေ လႄႇႁႃမီးပၼ်ႁႃၸွမ်းမိူင်းႁိမ်းႁွမ်း ၸဵမ်ၽႅၼ်ႇလိၼ်တိတ်းၸပ်း တင်းလိၼ် ၊ တင်းၼႃႈၼမ်ႉ ၼႂ်းပွတ်းၵုၼ်ဢေးသျႃးတေႃႇပၢင်ႇလၢႆႇၶႄႇ ပွတ်းၸၢၼ်း၊ ယုင်ႈယၢင်ႈဝႆႉၵၼ်ယူႇ တေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။

တေပဵၼ်သိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉ ပွၵ်ႈၵမ်း (3) ယဝ်ႉႁိုဝ်?

ယွၼ်ႉၶႄႇမၢၵ်ႈမီးလီပဵၼ်ၼႃႇလႄႈ ၼႂ်းၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇၶႄႇပွတ်းၸၢၼ်းၵေႃႈ ၵေႃႇၵုၼ်တင်ႈတပ်ႉ လႆႈၼႂ်းမူႇၵေႃႇ Spratly ၊ တင်ႈတႃႈႁိူဝ်းတီႈ မိူင်းသီလင်ႇၵႃႇ၊ တင်ႈတပ်ႉႁိူဝ်းတီႈ ၵုၼ်ဢႅပ်ႉၾရိၵ မိူင်းၵျီႇပူႇတီႇ (Djibouti) ၸွႆႈလိူဝ်မိူင်းၵွတ်းၽၢၼ် ႁႂ်ႈယူႇတႂ်ႈဢူၽုင်းဢေႃးၸႃႇၶႄႇ၊ ၶဵင်ႇတႃႉမိူင်းဝၼ်းတူၵ်း တေႃႇထိုင်ဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇယင်းၶႂ်ႈယုပ်းၽၢၼ်ႈ ၸွမ်းလူၺ်ႈပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်း ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး (ပၢၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ တူဝ်ႇၼႄႇ ထရမ်ႉ ပီႊ 2020 မႃး) ဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇ လႄႈ ၶႄႇ ၼၼ်ႉယူႇ။

မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးပႆႇႁိုင်သင်ၼႆႉ ၶႄႇလႆႈၽိုၵ်းၽွၼ်ႉၵၢၼ်သိုၵ်း ပၢင်ၼိုင်ႈ မီးၸိုင်ႈဝႃႈ “Shared Destiny 2021” ၼႄလွင်ႈၶႄႇ ပဵၼ်ၽူႈဝႆႉၼမ်ႉၼၵ်း လွင်ႈမၼ်ႈၼိမ်သဝ်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်ဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇ၊ ဢင်းၵိတ်ႉ၊ ဢေႃးသတြေးလီးယႃး ဢၼ်ပဵၼ်ၸုမ်းဢူၺ်းလီ (3) မိူင်း ႁဵတ်းလိၵ်ႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇဢေႃးၵတ်ႉသ် (Aukus) ၼၼ်ႉ ပိူဝ်ႈတႃႇၶတ်းတႃႉၶဵင်ႇၵၼ်တင်း ဢႃႇၼႃႇၶႄႇဢၼ်ၽႄႈမႃး ၸဵမ်ၼိူဝ်လိၼ် ၼႂ်းၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇ-ပႄႈသိၾိၵ်ႇ (Indo-Pacific) ၼႆယဝ်ႉ။

ၽူႈၶၢၼ်ပၢၵ်ႇၽၢႆႇၼွၵ်ႈမိူင်း မိူင်းၶႄႇ ၵျွၵ်ႉလိယၢင် တုမ်ႉတွပ်ႇဝႃႈ ပဵၼ်လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆဢမ်ႇဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း/ ဢမ်ႇႁပ်ႉပုၼ်ႈၽွၼ်း၊ ပဵၼ်လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆဢၼ်တုမ်ႉတိူဝ်ႉတေႃႇ လွင်ႈငမ်းယဵၼ်လႄႈ လွင်ႈမၼ်ႈၼိမ်ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ သေဢမ်ႇၵႃး မိူၼ်တင်းပၼ်ႁႅင်းၶႄႉၶဵင်ႇ ၶိူင်ႈယိပ်းလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈၵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸုမ်းဢူၺ်းလီဢေႃးၵတ်ႉသ် (Aukus) (3) မိူင်း ၸီႉၸမ်ႈၵႂႃႇ ဢမ်ႇတွၵ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ၶႄႇၼႆသေတႃႉ လႆႈမႆႈၸႂ်ႁႅင်းၸွမ်းလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ ဢေးသျႃး−ပႄႈသိၾိၵ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။

ၵွၼ်ႇပႆႇမီးလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ၸုမ်းဢူၺ်းလီဢေႃးၵတ်ႉသ် (Aukus)  ၼႆႉ မိူဝ်ႈဝၼ်းထီႉ 10 September 2021 ၼၼ်ႉ ၸွမ်ၸိုင်ႈ ၵျူဝ်း ပၢႆႇတႅၼ်ႇ မိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ လႄႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈ သျီႇၵျိၼ်းၽိင်ႇ မိူင်းၶႄႇ လႆႈသိုပ်ႇၾူၼ်းဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ် (တႃႇမႁႃႇပိဝ်ႇႁႃႇၶွင်ၸိုင်ႈမိူင်း) လွင်ႈၽွၼ်းပၢၵ်ႈမၢၵ်ႈမီးၸိုင်ႈမိူင်းၽႂ်မၼ်း ဢၼ်တူၺ်းႁၼ်ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ် ၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ၶႂၢင်ၼင်ႇလၢႆးတၢင်းပၢႆးတိုၵ်း (မႁႃႇပိဝ်ႇႁႃႇ) ၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈဝႃးၼႂ်းၵႄႈၵၢင်ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ် မိူင်းဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇလႄႈမိူင်းၶႄႇၼႆႉ ၵႆႉမီးပၼ်ႁႃၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆတေႃႇၵၼ်၊ ပွႆႇသၢႆလပ်ႉၸွပ်ႇၶၢဝ်ႇၵၼ် လႄႈၸဵမ်ပၼ်ႁႃတၢင်းပဵၼ် COVID-19 ဢၼ်ၶဵင်ႇၸီႉၼႄးၵၼ်ၼၼ်ႉယူႇ။

ၸွင်ႇၸၢင်ႈပဵၼ်ငိူၼ်ႈၼဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း?

ဢၼ်မိူင်းထႆႇဝၼ်ႇ တေသိုဝ်ႉၶိူင်ႈယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ထႅမ်ႁႅင်းသိုၵ်း ၽိူမ်ႉထႅမ်ငိုၼ်း Budget တၢင်းၵၢၼ်သိုၵ်း ဢၼ်မိူင်းဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇယူႇၽၢႆႇလင်ၸွႆႈထႅမ်ဝႆႉၼၼ်ႉ မိူင်းၶႄႇဢမ်ႇႁၼ်လီ သၢၼ်ၶတ်းမႃးတႃႇသေႇ၊ မိူင်းၶႄႇတိုၼ်းမၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ ထႆႇဝၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ပွတ်းတွၼ်ႈၼိုင်ႈမိူင်းၶႄႇ၊ ပၵ်းပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ (2) ပိူင်ၸိူင်ႉၼၼ်မႃး ပႃးၸဵမ် ႁွင်ႇၵွင်ႇ၊ မႃႇၵၢဝ်ႉ (မၵႃႇဢူဝ်ႇ) ယူႇယူႇၵေႃႈၶႄႇသူင်ႇႁိူဝ်းမိၼ်တိုၵ်း ပူၼ်ႉၶဝ်ႈၼႂ်းလႅၼ်ၶႅၼ်ႈ ၸဵမ်ၼႃႈၼမ်ႉ ၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ် မၢင်ၵမ်းပေႃးတေထိုင် ၸုတ်ႇတိုၵ်းယိုဝ်းၵၼ် တေႃႇထိုင်ၶႄႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇတၢင်ႈၵၢၼ်ဝႃႈ ၼိူဝ်ၵုၼ်ထႆႇဝၼ်ႇၼႆႉ ပေႃးၸမ်ပဵၼ် ၸၢင်ႈဢဝ်ၵၢၼ်သိုၵ်းၵႄႈလိတ်ႈၵၼ်ၵေႃႈ ၵႃႈတေလႆႈႁဵတ်းယူႇၼႆယဝ်ႉ။

ၼွၵ်ႈလိူဝ်ထႆႇဝၼ်ႇယဝ်ႉ ဢၼ်မီးပၼ်ႁႃတင်းမိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ ၼႆႉၵေႃႈ ၼႂ်းၵုၼ်လိၼ်ၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ၽႂ်ၵေႃႈဝႃႈၽႂ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈၶွင်ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵုၼ်သႅၼ်ႇၵႃႇၵူႇ Senkaku ၼႆႉ တူဝ်ၽွင်းလူင်ၽၢႆႇၵႅတ်ႇၶႄ မိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ Nabuo Kishi လၢတ်ႈဝႃႈ တေသူင်ႇႁိူဝ်းသိုၵ်း တႃႇႁူမ်ႇလူမ်ႈၵုၼ်လႄႈ တေၵႄႈၶႆၵႂႃႇလူၺ်ႈ လၢႆးလႅဝ်းတေႃႇလႅဝ်း ၵွင်ႈတေႃႇၵွင်ႈ ၼင်ႇႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ်၊ ၼႄလွင်ႈဢမ်ႇႁပ်ႉလႆႈ ဢေႃးၸႃႇဢႃႇၼႃႇၶႄႇၼၼ်ႉယူႇ။

မိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ၊ ဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇ၊ ၵူဝ်းရီးယႃးၸၢၼ်း၊ ထႆႇဝၼ်ႇ၊ ဢင်းၵိတ်ႉ၊ ဢေႃးသတြေးလီးယႃး ပဵၼ်မိူင်ႈဢၼ်ႁူမ်ႈၵၼ်တူင်ႉၼိုင်ၵၢၼ်သိုၵ်း ႁူမ်ႈၵၼ်ပဵၼ်ပွတ်းပဵၼ်တွၼ်ႈသေ မီးလွင်ႈၸွႆႈထႅမ်ပိၼ်ႇပၢႆႇ ၽၢႆႇ Technology ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈၶၵ်ႉမၼ်းထီႇမႃး လႄႈပဵၼ်လၢႆးၵၢႆးတႃ တေႃႇၶႄႇတေႉတေႉယူႇယဝ်ႉ။

သင်ပဵၼ်သိုၵ်းၵၼ်မႃး ၽႂ်တေပဵၼ်ႁႅင်းၽၢႆႇလႂ်

ႁူဝ်ႁုပ်ႈဝႃႇတဢုပ်ႇပိူင်ႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ မီး (2) ဢၼ်။ ပဵၼ်လၢႆးတီႇမူဝ်ႇၶ​ရေသီႇ လႄႈ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ။ လၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇသွင်လၢႆးၼႆႉ လၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶ​ရေႇသီႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းႁၼ်လီၼမ် မိူင်းဢၼ်ယိပ်းတိုဝ်း ႁဵတ်းၸွမ်းၵေႃႈၼမ် ၵူၺ်းၵႃႈ မၢင်မိူင်းသိုပ်ႇယိပ်းတိုဝ်း ပိူင်လၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ယူႇၽၢႆႇလင်ယဝ်ႉ ဢွၵ်ႇၸိုဝ်ႈပဵၼ် မိူင်းတီႇမူဝ်ႇၶ​ရေႇသီႇၵေႃႈမီး၊ မၢင်မိူင်းၵေႃႈ ဢဝ်ငဝ်းလၢႆးၸၢဝ်းၶိူဝ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းၽႂ်မၼ်းသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၵႂႃႇ။

ၼႂ်းၵႄႈဝႃႇတ ဢုပ်ႉပိူင်ႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်သေ ၶဵင်ႈၶႅင်ၵၼ်ယူႇၼႆႉ တေလႆႈႁၼ်မီး ၼင်ႇၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉ

(1) မိူင်းဢ​မေႇရိၵၢၼ်ႇ၊ မိူင်းဢင်းၵိတ်ႉ၊ မိူင်းဢေႃးသတြေးလီးယႃး၊ မိူင်းထႆႇဝၼ်ႇ၊ မိူင်းၵူဝ်းရီးယႃးၸၢၼ်း၊ မိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ၊ မိူင်းၾီႇလိပ်ႇပိၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉႁၼ်ပဵၼ်ၽၢႆႇၼိုင်ႈ

(2) မိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းၵူဝ်းရီးယႃးႁွင်ႇ ၼႆႉသမ်ႉပဵၼ်ၽၢႆႇၼိုင်ႈ

(3) မိူင်းဝႅတ်ႉၼမ်း ပဵၼ်မိူင်းၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉသေတႃႉ (ယွၼ်ႉၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇသေ ဢမ်ႇမႅၼ်ႈၵၼ်တင်းၶႄႇ) ယၢမ်ႈပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်တင်းမိူင်းၶႄႇ ပီႊ 1979 လႄႈ ယူႇယူႇမီးလွင်ႈတွၵ်ႉတႅၵ်ႉတင်းမိူင်းၶႄႇယူႇ။

ၸင်ႈၼိူင်းႁႅင်းသိုၵ်း (လၢမ်းၶၢတ်ႈ)

တႆးလွတ်ႈလႅဝ်း

ပၢႆၵမ် – ၸိုၼ်ႈသႂ် (တူင်ႇလၢဝ်း)