ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶၢဝ်းယၢဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းၽိတ်းၽႂ်

မႃးဝၢႆႇတူၺ်းၶိုၼ်းပိုၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶၢဝ်းတၢင်း (65) ပီ ဢၼ်တိုၵ်ႉထူင်ႇထဵဝ်ႈယူႇၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းၽႂ်ၼႆ။ ၸဝ်ႈၼွႆႉ ဢွၼ်ႁူဝ်ၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းသေ လႆႈဢွၼ်ႁူဝ်မႃး ၶၢဝ်းတၢင်း (11) ပီ။ ပီ 1969−1991 ၸဝ်ႈၵွၼ်ၸိူင်း ဢွၼ်ႁူဝ် ၶၢဝ်းတၢင်း (22) ပီ ယွၼ်ႉရေႃးၵႃႇၵိၼ်ႇသႃႇ (မလဵင်း) သေ လႆႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇ။ ဝၢႆးၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း သဵင်ႈယဝ်ႉ ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇ သိုပ်ႇဢွၼ် ႁူဝ်ၶၢဝ်းတၢင်း (5) ပီသေ မိူဝ်ႈပီ 1995 သဵင်ႈ ယဵပ်ႇၶဝ်ႈ ပီ 1996 ၼၼ်ႉ MTA လႆႈတႅၵ်ႇလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇပႅတ်ႈ။

မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၼွႆႉ ဢွၼ်ႁူဝ် ၸုမ်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ၵေႃႈၶဝ်ႈမႃးႁဵတ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၵေႃႈၼမ်။ ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ ႁႅင်းၸႂ်ၶိုၼ်ႈသေ ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၼမ်တႄႉတႄႉ။ ထိုင်ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇၶိုၼ်ႈမႃး ယွၼ်ႉၵူၼ်းမီးပၺ်ႇၺႃႇ လႄႈ ၵူၼ်းဢမ်ႇမီးပၺ်ႇၺႃႇ (ၵူၼ်းမီးၸၼ်ႉလိၵ်ႈလႄႈၵူၼ်းဢမ်ႇမီးၸၼ်ႉလိၵ်ႈ) ၽိတ်းၵၼ် ဢမ်ႇထုၵ်ႇၵၼ်သေ ဢဝ်ၽႆးၼႂ်းတႅၵ်ႇၵၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈၼွႆႉဢဝ်ထၢတ်ႈၸႂ်တူၵ်းသေ လိုဝ်ႈၵၢၼ်ပႅတ်ႈ။

ပၢၼ်ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ဢွၼ်ႁူဝ် ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း (22) ပီၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၶိုၼ်ႈမႃး လၢႆပွၵ်ႈလၢႆၵမ်း မိူၼ်ၼင်ႇ ဢွၼ်ႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းပွတ်းႁွင်ႇ ပွတ်းၸၢၼ်း တီႈၼႃးၶဝ်ႈလႅင်။ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ယွၼ်ႉမိူင်းၶႄႇ မေႃႇသီႇတုင်း သိမ်းလႆႈဢႃႇၼႃႇ ပီ 1949 သေ ထိုင်မႃးပီ 1952 ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ မိူင်းမၢၼ်ႈ ၸုမ်းပတဵင်းတိၼ်ႇ ၵပ်းသိုပ်ႇ မေႃႇသီႇတုင်း သေ လႆႈတၢင်းၸွႆႈထႅမ်တီႈ မေႃႇသီႇတုင်း ၼမ်လႄႈ ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ ၸင်ႇသူၼ်းတုမ်ဢဝ် ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းမိူင်းသၼ်လွႆၸိုင်ႈတႆး မိူၼ်ၼင်ႇ ဝ ၊ ၵူဝ်းၵၢင်ႉ၊ လႃးႁူႇ၊ ပလွင်ႈ၊ တႆး ပဵၼ်သိုၵ်းလႄႈ ဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်းၸင်ႇယႂ်ႇမႃးယဝ်ႉ။

ပေႃးၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းမိူင်းတႆးယဝ်ႉ ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတႆးၵေႃႈ ထုၵ်ႇထဵင်မေႃးၵၼ်။ ၵမ်ႈၽွင်ႈဢမ်ႇႁၼ်လီၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉႁၼ်လီၵမ်ႉထႅမ်ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉလႄႈ ဢဝ်ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတႆး တႅၵ်ႇပဵၼ်သွင်ၵိူင်းမႃး။ လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႆးၵေႃႈလႆႈတႅၵ်ႇၵၼ်။ ပီ 1974 ၸုမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတႆးပွတ်းႁွင်ႇၵေႃႈ လႆႈတင်ႈၶိုၼ်ႈမႃး ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး သေၵပ်းသိုပ်ႇႁဵတ်းဢူၺ်းလီၵၼ်တင်း ၸုမ်းၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ ပတဵင်းတိၼ်ႇမႃးယဝ်ႉ။

ၸုမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတႆးတၢင်းဢွၵ်ႇၶူင်း မိူၼ်ၼင်ႇ ၸဝ်ႈငႃးၶမ်း ၵေႃႈဢမ်ႇႁၼ်လီၸွမ်း ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢွၼ်ႁူဝ်။ ဢဝ်ၽႆးၼႂ်းတႅၵ်ႇၵၼ်။ ၺႃးပယေႃးၵ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉမၢၼ်ႈသေ ၸဝ်ႈငႃးၶမ်းထုၵ်ႇယိုဝ်းတၢႆ။ တပ်ႉသိုၵ်းၸဝ်ႈငႃးၶမ်း ၵဵင်းတုင်ၵေႃႈတႅၵ်ႇၵၼ်။ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈၵႂႃႇႁူမ်ႈႁွမ်းၸွမ်းၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉသေ ပဵၼ်မႃးတပ်ႉၸုမ်း (815) ယူႇတၢင်းသၢႆမိူင်းလႃး (ယၢမ်းလဵဝ်ပဵၼ် NDAA)။

ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး ၵႂႃႇႁဵတ်းဢူၺ်းလီ ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ (ပၵပ) သေ တေဢွၼ်ဢဝ် ပၵပ လတ်းၶဝ်ႈမိူင်းတႆးလူင်းမိူဝ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဝႃႈၼႆ။ ဢဝ်လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ၼႆႉသေ ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး ၸင်ႇဢွၼ်ဢဝ် ပၵပ ၶဝ်ႈမႃးမိူင်းတႆး။ ထုၵ်ႇၸုမ်းၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ႁပ်ႉယိုဝ်းသိုၵ်းၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ ဢၼ်ၶဝ်ႈမႃးမိူင်းတႆးလႄႈ လႆႈပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်မႃး ၶၢဝ်းတၢင်း (20) ပီ။ တႆးတေႃႇတႆး လႆႈတိုၵ်းၵၼ်မႃးၶၢဝ်းတၢင်း (20) ပီၼႆႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းသုမ်းၼမ်လၢႆ တႄႉတႄႉ။ သုမ်းၶၢဝ်းယၢမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမွၵ်ႈၵႃႈႁိုဝ်ၼႆ ပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်းဝူၼ်ႉတူၺ်းၶႃႈလူးဝႃႈ ပဵၼ်ယွၼ်ႉတၢင်းၽိတ်းၽႂ်ၼႆ။

ထိုင်မႃးပီ 1983−1984 ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ဝူၼ်ႉႁႃတႃႇတေႁဵတ်းၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ထႅင်ႈပွၵ်ႈၵမ်းသွင်။ ထိုင်ၶၢဝ်း ယၢမ်းတပ်ႉသိုၵ်းတႆးႁဝ်း လီၽွမ်ႉႁူမ်ႈၶွၼ်ႈႁႅင်းၵၼ်ယဝ်ႉၼႆသေ တႅမ်ႈလိၵ်ႈၽိတ်ႈမွၵ်ႇထိုင် ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး လႄႈ တပ်ႉသိုၵ်းတႆးႁူမ်ႈပွင်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇဢွၼ်ႁူဝ်ယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၸၢမ်မႂ်ႇ တပ်ႉငဝ်ႈသိုၵ်းမၢႆသွင် ၸင်ႇတႅပ်းတတ်းႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ်သေဝႃႈ ၼႂ်းပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆးႁဝ်း ဢမ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈလႆႈၵေႃႈ ၵဝ်ၶႃႈလႄႈတပ်ႉၸုမ်းၵဝ်ၶႃႈ တေႁဵတ်းၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸွမ်းၵူၺ်း ၼႆသေ လႆႈၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸွမ်း ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း မႃးယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃးပီ 1985 ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇ ၵေႃႈႁၼ်လီ လႆႈၶဝ်ႈမႃးႁဵတ်းၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸွမ်း ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း လႄႈ ၸင်ႇလႆႈႁူမ်ႈၵၼ်တင်ႈၶိုၼ်ႈမႃး ၶွင်ႇသီႇမႄးပူၵ်းပွင်ၸိုင်ႈတႆး (SSRC) / တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းတႆး (MTA) သေ ၸူႉႁွမ်ဢဵၼ်ႁႅင်း တေႃႇပေႃးယႂ်ႇၸွတ်ႇတူဝ်ႈမိူင်းတႆးယဝ်ႉ။ တပ်ႉသိုၵ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးၸုမ်းလႂ်ၵေႃႈၵူဝ် ဢမ်ႇႁတ်းယွၼ်းၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇမိူင်းတႆး။

ၵူၼ်းၼႂ်းပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး ၸိူဝ်းဢမ်ႇႁၼ်လီၶုၼ်သႃႇၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵႂႃႇႁဵတ်းသိုၵ်းၵူၼ်းမိူင်း (ပီႇတုၸိတ်ႉ) မၢၼ်ႈသေ သႄႉၼႄးဝႃႈ ၶုၼ်သႃႇ ပဵၼ်ၶႄႇ၊ ၶုၼ်သႃႇ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵႃႉၶၢႆယႃႈ၊ ၶုၼ်သႃႇ ပဵၼ်ၽူႈၸွပ်ႇမၢၼ်ႈ ဝႃႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ ပွႆႇၶၢဝ်ႇလိုဝ်းၶုၼ်သႃႇၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းယဝ်ႉ။

ၵွႆႈယူႇၵွႆႈႁိုင်မႃး ဢဝ်လွင်ႈပယေႃးၵၸိူဝ်းၼႆႉၶဝ်ႈႁူၵႂႃႇသေ ဢဝ်ၵူၼ်းဢၼ်ၸႂ်ႉႁၵ်ႉၸၢတ်ႈႁႅင်းလႄႈ ႁူႉမဝ်၊ ဢမ်ႇႁူႉလွၵ်းလၢႆးပၢႆးတိုၵ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ၸႂ်ဝၢင်ႇဝိူဝ်ႈမႃး။ မိူဝ်ႈယၢမ်းၼင်ႇၼၼ် မီးၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းသေ မၼ်းၸဝ်ႈထိင်းလႆႈလႄႈဢမ်ႇတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်မႃး။ ထိုင်မႃးပီ 1991 ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း လပ်းတႃလိုမ်းမိူင်းယဝ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ၽႆးၼႂ်းလုၵ်ႉမႆႈ မႃးတိၵ်းတိၵ်းသေ ထိုင်မႃးပီ 1995 ၸဝ်ႈငူဝ်ႉႁၢၼ် တႅၵ်ႇဢွၵ်ႇပၢႆႈၵႂႃႇယူႇၸွမ်း ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး။ ဝၢႆးမႃး ၸဝ်ႈၵၢၼ်းယွတ်ႈ တႅၵ်ႇဢွၵ်ႇၵႂႃႇလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ MTA ၶွၼ်းဝႆၵႂႃႇ။ ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇ ၵေႃႈႁႅင်းၸႂ်တူၵ်းသေဝႃႈ ပေႃးတႆးဢမ်ႇလူဝ်ႇၵဝ်ၵေႃႈ ၵဝ်ဝၢင်းၶိူင်ႈယဝ်ႉၼႆသေ လႆႈတႅပ်းတတ်းၸႂ်ဝၢင်းၶိူင်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်သႃႇ ဝၢင်းၶိူင်းပၼ်မၢၼ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ ၵႂႃႇယူႇတီႈတႃႈၵုင်ႈ တေႃႇပေႃးတၢႆယဝ်ႉ။

ထိုင် ၶုၼ်သႃႇ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ ၽႂ်သမ်ႉႁဵတ်းၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႆးသေ ၸူႉဢဵၼ်ႁႅင်းလႆႈလိူဝ်သေ ၶုၼ်သႃႇ။ ၸုမ်းၸိူဝ်းဢၼ်ၼႄးၶုၼ်သႃႇ ဝႃႈပဵၼ်ၶႄႇ၊ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵႃႉယႃႈ၊ ပဵၼ်ၽူႈၸွပ်ႇမၢၼ်ႈ ဝႃႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸုမ်းၸိူဝ်းၶဝ်ၶိုၼ်းပုတ်ႈ ဢဝ်ဢမူၺ်ႇၶုၼ်သႃႇပႅတ်ႈမူတ်းသေယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶၢဝ်းယၢဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းၽိတ်းၽႂ်ၼႆ ပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်းၶဝ် ၶိုၼ်းၶုၵ်းၶူၼ်ႉဝူၼ်ႉတူၺ်းၵၼ်ၶႃႈလူး။

ပၢႆၵမ် – ၵူၼ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း
22 April 2023