သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ (မႆလၢႆႈ) ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးမိူင်းၶႄႇ ဢၼ်တႄႇယၢင်ႈတိၼ်မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ လတ်းပွင်ႇၼႃႈ ဝၼ်းတူၵ်း

သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆပၢႆးမၢၵ်ႈမီး (Silk Road Economic Belt) ၊ ဢၼ်ႁွင်ႉလႆႈၸိုဝ်ႈထႅင်ႈလၢႆမဵဝ်း Belt and Road Initiative  သၢႆမႆ လႄႈ သဵၼ်ႈတၢင်းႁွပ်ႈၵမ်ႇၾႃႇ (ႁွပ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ) ဢမ်ႇၼၼ် One Belt One Road  (OBOR / 1B1R) သၢႆၼိုင်ႈဢၼ် တၢင်းၼိုင်ႈသဵၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ၽႅၼ် ၶူင်းၵၢၼ်လူင်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးမိူင်းၶႄႇ ဢၼ်ယိူင်းဢၢၼ်းႁႂ်ႈၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ်လၢႆလၢႆၸိုင်ႈမိူင်း တင်းလုမ်ႈၾႃႉ လႄႈ ႁႂ်ႈမီးၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလီ တႃႇပၢႆး မၢၵ်ႈမီး ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆလီတိူဝ်းမႃးၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼႆႉ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈ တေၵပ်း သိုပ်ႇၵႂႃႇမႃးၶဝ်ႈႁႃၵၼ် တၢင်းလိၼ်ၵူၺ်း တၢင်းၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၸွမ်းသဵၼ်ႈတၢင်းၼိုင်ႈ ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ “21^st Century Maritime Silk Road” ၼႆယဝ်ႉ။

ၶူင်းၵၢၼ်လူင် သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼႆႉ တႄႇပိုတ်ႇၸိုဝ်ႈဢွၵ်ႇသဵင် ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် မိူဝ်ႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းၶႄႇ သီၵျိၼ်ႉၽိင်ႇ (Xi Jin Ping) ၵႂႃႇဢႅဝ်ႇလႄႇ မိူင်းၵႃႇၸၵ်ႉသတၢၼ်ႇ (Kazakbstan) မိူဝ်ႈ ဝၼ်းထီႉ 07 September 2013 တီႈ ၸၼ်ႉၸွမ် ၼႃႇၸႃႇပေႇယႅပ်ႉ (Nazarbayev University) ၼႂ်းႁူဝ်ၶေႃႈ “ပၼ်ႁႅင်းၵၢၼ်သၢင်ႈဢူၺ်းလီၼႂ်းၵႄႈၵၢင်ၵူၼ်းမိူင်းလႄႈ သၢင်ႈဢၼႃႇၵၢတ်ႈဢၼ်လီတွၼ်းလိူဝ်ၵဝ်ႇ” ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈလၢတ်ႈထိုင် လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇၵပ်းသၢၼ်ၵၼ်ၸဵမ်ၵဝ်ႇၵွၼ်ႇၼႂ်းၵႄႈၵၢင် ၶႄႇ လႄႈ ၵႃႇၸၵ်ႉသတၢၼ်ႇ  ဢိၵ်ႇတင်း လၢတ်ႈထိုင် ပေႃႇလသီႇလွင်ႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်လီ လႄႈ လွင်ႈၶႄႇပဵၼ် ဢူၺ်းလီဝၢၼ်ႈမိူင်းတၢင်ႇမိူင်း ၼႂ်းဢေးသျႃးပွတ်းၵၢင်  လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈယင်း ပၼ်တၢင်းႁၼ် ထိုင်ဝႃႈ ႁႂ်ႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်သၢင်ႈ သၢႆသဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆလူၺ်ႈလၢႆးႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်ၽၢႆႇပၢႆးဝူၼ်ႉမႂ်ႇ လွင်ႈႁဵတ်း သၢင်ႈဢွၵ်ႇမႂ်ႇ လႄႈတႃႇႁႂ်ႈပဵၼ်ၽွၼ်းလီတေႃႇၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်း ဢၼ်ယူႇၼႂ်းသဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ။

ပဵၼ်ၶူင်းၵၢၼ်လူင်ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းၶႄႇ ပဵၼ်ငဝ်ႈတိုၼ်းဢွၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈသေ ယိူင်းဢၢၼ်းႁႂ်ႈယဝ်ႉ တူဝ်ႈ ၼႂ်းပီႊ 2049 ဝႃႈၼႆ။ ၶူင်းၵၢၼ်လူင် သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶႄႇၼႆႉ တေၵွင်ႉၵၢႆႇ ၵၼ်ၼႂ်းၵုၼ်လူင်ဢေးသျႃး(Asia) ၊ ဢေးသျႃးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ (Southeast Asia) ၊ ပွတ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၵၢင် (The Middle East)၊ ၵုၼ်ဢႅပ်ႉၾရိၵ (Africa) ၊ ၵုၼ်ယူးရူပ်ႇ (Europe) ဝႃႈၼႆ။ တေႃႇထိုင်လိူၼ် August 2023 ၼႆႉ မီး 155 ၸိုင်ႈမိူင်း ၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်း ၶူင်းၵၢၼ်လူင် သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ လႄႈ တေလႆႈဝႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်း 75% ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ လႄႈ ၶိုင်ႈလိူဝ် ငိုၼ်းၶဝ်ႈၵူၼ်းတေႃႇၵေႃႉၼိုင်ႈပီႊ တင်းလုမ်ႈၾႃႉ (more than half of the world’s GDP) ၶဝ်ႈပႃးၸွမ်း ၼႂ်းၶူင်းၵၢၼ်လူင်ၼႆႉမိူၼ်ၵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။

ၽႅၼ်ၵၢၼ်လူင် သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးမိူင်းၶႄႇၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၶူင်းၵၢၼ်သင်လၢႆလၢႆ?

ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းၶႄႇ တမ်းငူပ်ႉငိုၼ်းတႃႇပွင်သၢင်ႈ ၽႅၼ်ၵၢၼ်လူင် သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆၼႆႉ တႄႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၼႂ်းပီႊ 2013 သေ ဢၢၼ်းယဝ်ႉတူဝ်ႈၶွပ်ႇလႅၼ်ၼႂ်းပီႊ 2049 ၊ ၶၢဝ်းတၢင်းႁိုင် 36 ပီႊလႄႈ တေၸႂ်ႉငိုၼ်း ဢမေႇရိၵၼ်ႇတေႃႇလႃႇ 4 ထရီႇလီႇယၼ်ႇ (သီႇလၢၼ်ႉလၢၼ်ႉတေႃႇလႃႇ) (4 Trillion – 4,000,000,000,000 $) ၸဵမ်မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး 7 ပီႊၼၼ်ႉဝႃႈၼႆ။

ၼႂ်းၽႅၼ်ၵၢၼ်လူင်ၼႆႉ တေမီးၶူင်းၵၢၼ်လူင်တင်းမူတ်း 3,164 ၶူင်းၵၢၼ်၊ 1,590 ၶူင်းၵၢၼ်ၼၼ်ႉ တေၸႂ်ႉ ငိုၼ်းဢမေႇရိၵၼ်ႇတေႃႇလႃႇ 1.9 trillion (1,900,000,000,000$) (1.9 လၢၼ်ႉလၢၼ်ႉဢမေႇရိၵၼ်ႇတေႃႇ လႃႇ) ဢၼ်ၶူင်းၵၢၼ် BRI လႄႈ တႃႇၶူင်းၵၢၼ် 1,574 ၼၼ်ႉ တေၸႂ်ႉငိုၼ်း 2.1 trillion (2,100,000,000,000$) (2.1 လၢၼ်ႉလၢၼ်ႉဢမေႇရိၵၼ်ႇတေႃႇလႃႇ) သေ ပဵၼ်ၶူင်းၵၢၼ်ဢၼ်ထုၵ်ႇမၵ်းမၼ်ႈမိူင်းၶႄႇၶဝ်ႈပႃး ဝႃႈၼႆ။

ၶူင်းၵၢၼ်လူင်ၼႆႉ တေၶဝ်ႈပႃး ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈလၢႆလၢႆပိူင် မိူၼ်ၼင်ႇ သဵၼ်ႈတၢင်း၊ သဵၼ်ႈတၢင်းလူင်၊ တၢင်းလူတ်ႉၾႆး၊ ၵေႃႇသၢင်ႈၽၢႆႇၾႆးၾႃႉ၊ ႁႅင်းထၢတ်ႈ၊ ၶူဝ် (တၢင်တႃႈ)၊ ၵၢၼ်ၶုတ်းႁႄႈ၊ တႃႈႁိူဝ်း၊ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်၊ ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈတိုၵ်းယႂ်ႇလူင် ၸိူဝ်းၼႆႉ။

မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၶူင်းၵၢၼ်လူင် သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ လၢႆၶူင်းၵၢၼ်?

မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် လႄႈ မိူင်းၶႄႇ ၼႆႉ ဢဝ်ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃလႄႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵူၼ်းယူႇသဝ်းဝႃႈၵေႃႈ တိတ်းၸပ်း ၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ်မႃးၸဵမ်ပၢၼ်လႂ်မႃးသေ ပဵၼ်မိူင်းပီႈမိူင်းၼွင်ႉယူႇႁိမ်းၵိၼ်ၸမ်ၵၼ် မီးလွင်ႈၶဝ်ႈ ဢွၵ်ႇၵၼ်မႃးယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၶူင်းၵၢၼ်လူင် သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ၶွင်ၶႄႇၼႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပူၼ်ႉလွတ်ႈလႆႈ တႃႇႁႂ်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၸွမ်း။

ၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈမုၼ်း ISP Myanmar (The institute of strategy and policy – Myanmar) ဢွၵ်ႇၼႄဝႆႉၼၼ်ႉ ဢၼ်သွင်ၸိုင်ႈမိူင်းလႆႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းႁူမ်ႈၵၼ်တူၵ်းလူင်းတႃႇၵေႃႇသၢင်ႈၶူင်းၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼႆႉ ပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ NLD မီး 34 ၶူင်းၵၢၼ်လႄႈ ဝၢႆးသေ ၶွင်ႇသီႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈၸိုင်ႈမိူင်း ယဝ်ႉ ၶိုၼ်းလႆႈတူၵ်းလူင်းၵၼ်ထႅင်ႈ 4 ၶူင်းၵၢၼ် (ၼႂ်းမိူင်းရၶႅင်ႇ 3 ၶူင်းၵၢၼ်၊ ၼႂ်းမိူင်းတႆး ၶူင်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၶူဝ်ၵုၼ်လူင်) ဝႃႈၼႆ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶူင်းၵၢၼ် ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၸွမ်းၼႂ်းသဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶႄႇၼႆႉ ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မီးၼမ် 38 ၶူင်းၵၢၼ် ၼႆယဝ်ႉ။

ၼႂ်း 38 ၶူင်းၵၢၼ်ၼၼ်ႉ 1. ဢမ်ႇပႆႇၽေႃႇၼမ်ႉၼႄတူဝ်လႆႈ (လႆႈၵိုတ်းယင်ႉဝႆႉ) မီး 19 ၶူင်းၵၢၼ်၊ 2. ဢၼ် တိုၵ်ႉဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ် တႃႇႁဵတ်းသၢင်ႈမီး 15 ၶူင်းၵၢၼ် ၊ 3. ဢၼ်လႆႈလူင်းပိုၼ်ႉတီႈ ၽေႃႇၼမ်ႉၽေႃႇတူဝ် ႁဵတ်းသၢင်ႈယူႇမီး 4 ၶူင်းၵၢၼ်၊ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ပႃးဝႆႉၶူဝ်ၵုၼ်လူင် ဢၼ်တေဢၢၼ်းပိုတ်ႇပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် ဝၼ်းထီႉ 12 November 2023 ၼၼ်ႉဝႃႈၼႆ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈပိုတ်ႇသေ ၽၢႆႇၸုမ်းဢူၺ်းလီပွတ်းႁွင်ႉ 3 ၸုမ်း ယိုတ်းလႆႈဝဵင်းၵုၼ်လူင်ၵႂႃႇပႅတ်ႈ။

ၼႂ်းတူင်ႇၽႅၼ်ၵၢၼ်သိုၵ်း 1027 လႄႈ ၶူင်းၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶႄႇ

ၽႅၼ်ၵၢၼ်သိုၵ်း 1027 ဢၼ်ၸုမ်းဢူၺ်းလီ 3 ၸုမ်း ပိုတ်ႇပၢင်တိုၵ်းယူႇမိူဝ်ႈလဵဝ် ပဵၼ်ၼႂ်းတူင်ႇမိူင်းတႆး ပွတ်းႁွင်ႇ ပူၼ်ႉလႃႈသဵဝ်ႈၵႂႃႇၵမ်ႈၼမ် လႄႈပဵၼ်ၽၢႆႇႁွင်ႇသဵၼ်ႈတၢင်းလူင် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် သူႇၸူး မိူင်းၶႄႇ (ဝဵင်းလိူဝ်ႇ − သီႇပေႃႉ− လႃႈသဵဝ်ႈ − သႅၼ်ဝီ − ၼမ်ႉၶမ်း − မူႇၸေႊ လႄႈ သဵၼ်ႈတၢင်းလုၵ်ႉ လႃႈသဵဝ်ႈ − သႅၼ်ဝီ − ၵုၼ်လူင် − ၵျိၼ်းသူၺ်ႇႁေႃႇ) သေ မီးၶူင်းၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶႄႇလႄႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်လူင်းမိုဝ်းႁူမ်ႈ ၵၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈဝႆႉ ဢမ်ႇယွမ်း 7 ၶူင်းၵၢၼ် ဝႃႈၼႆ။ ၵမ်ႈၼမ် ၶူင်းၵၢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မိူဝ်ႈလဵဝ် ၸုမ်းဢူၺ်းလီၶဝ်ၵုမ်းၵမ်လႆႈ ပိုၼ်ႉတီႈလႄႈ လၢႆလၢႆဝဵင်းသေ ယူႇဝႆႉပဵၼ်ၽၢႆႇပေႉပုၼ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ။

ပၢင်တိုၵ်းၼႆႉ ႁိုင်မႃးလႆႈ 1 လိူၼ်ပၢႆယဝ်ႉသေတႃႉ ႁႂ်ႈပေႃးဝႃႈ တုမ်ႉတိူဝ်ႉၺႃး ၶူင်းၵၢၼ်ၶႄႇ ဢၼ်လူင်းတိုၼ်းလၢင်း ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၼႆႉ ဢမ်ႇပေႃးမီးတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈလႄႈ ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းၶႄႇၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးဢဝ်လိူင်ႈလၢဝ်း သၢၼ်ၶတ်းပုတ်းၶၢတ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၶူင်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ လူတ်ႉၾႆး(ၾႆးၾႃႉ) သဵၼ်ႈသၢႆ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ − မူႇၸႄႊ တေၸႂ်ႉငိုၼ်း ဢမေႇရိၵၼ်ႇတေႃႇလႃႇ 8.9 ပီႇလီႇယၼ်ႇ (8.9 လၢၼ်ႉဢမေႇရိၵၼ်ႇတေႃႇလႃႇ)၊ ပိုၼ်ႉတီႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵၢၼ် ၵႃႉၶၢႆလႅၼ်လိၼ် မူႇၸေႊ တေၸႂ်ႉငိုၼ်း 8 လၢၼ်ႉဢမေႇရိၵၼ်ႇတေႃႇလႃႇ ၊ ပိုၼ်ႉတီႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵၢၼ်ၵႃႉ ၶၢႆလႅၼ်လိၼ် ၵျိၼ်းသူၺ်ႇႁေႃႇ တေၸႂ်ႉငိုၼ်း 4 လၢၼ်ႉဢမေႇရိၵၼ်ႇတေႃႇလႃႇ၊  ၶူင်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ သဵၼ်ႈတၢင်း လႄႈ ၶူဝ်ၵိုတ်ႈ−ၼွင်ၶဵဝ် တေၸႂ်ႉငိုၼ်း 100 လၢၼ်ႉဢမေႇရိၵၼ်ႇတေႃႇလႃႇ ၊ ၶူင်းၵၢၼ် ၵေႃႇသၢင်ႈသဵၼ်ႈတၢင်းလူင်(highway) ဝဵင်းလိူဝ်ႇ − ထီးၶျၢႆႉ− မူႇၸေႊ တေၸႂ်ႉငိုၼ်း 4 လၢၼ်ႉဢမေႇရိၵၼ်ႇ တေႃႇလႃႇ ဝႃႈၼႆ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၶူဝ်လူင်ၵုၼ်လူင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၸႂ်ႉငိုၼ်း 16.9 လၢၼ်ႉဢမေႇရိၵၼ်ႇတေႃႇ လႃႇ ၵေႃႇသၢင်ႈယဝ်ႉတူဝ်လႄႈ မီးပႃးထႅင်ႈ တႃႇသိူဝ်ႇသဵၼ်ႈတၢင်းလူင် ၶျိၼ်းသူၺ်ႇႁေႃႇ−ၵုၼ်လူင်− သႅၼ်ဝီ ပႃးၼႆယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်တႃႇၵေႃႇသၢင်ႈၶူင်းၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼႆႉ ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် လႆႈၵူႈယိမ်ငိုၼ်းတီႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶႄႇသေ တႄႇၵေႃႇသၢင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီႊ 2019 လႄႈ ဢၢၼ်းယဝ်ႉတူဝ်ႈ ၶူင်းၵၢၼ် ၼႂ်းပီႊ 2030 တင်းမူတ်း ၼႆယဝ်ႉ။

ၶူင်းၵၢၼ်ဢၼ်ယူႇၼႂ်းၵႄႈပၢင်တိုၵ်းယူႇၼႆႉ သင်ဝႃႈ ပၢင်တိုၵ်းၶၢဝ်းယၢဝ်းႁိုင်ၼၢၼ်းမႃးၸိုင် ၸွင်ႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶႄႇ တေယိူၼ်ႉၶၢမ်ႇတူၺ်းလႆႈၼႆ မီးၶေႃႈထၢမ်မႃးယူႇမိူၼ်ၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈဝႃႈ ၽွင်းပဵၼ် ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ မီးၶူင်းၵၢၼ် ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶႄႇဝႆႉၼၼ်ႉ ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၵေႃႈ တေၵိုတ်းၸိူင်ႉဝႆႉ ပေႃးၶၢဝ်းယၢဝ်းၼႆ တေၸၢင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉ ၵၢၼ်ၽေႃႇၼမ်ႉၼႄတူဝ်လႆႈ ၶူင်းၵၢၼ်လူင် သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ ပႃးၼၼ်ႉယူႇ။ ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈၵေႃႈ ယွၼ်ႉဝႃႈ တႃႇမိူင်းၶႄႇ တေၶဝ်ႈၸူး ၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ သမုတ်ႉတြႃႇ ဢိၼ်းတီႈယႃးၼၼ်ႉ တေလႆႈလတ်းၶဝ်ႈၼႂ်းမိူင်းတႆး မူႇၸေႊ၊  မိူင်းမၢၼ်ႈ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ ပွင်ႇထိုင် မိူင်းရၶႅင်ႇ လႄႈ သဵၼ်ႈတၢင်းၼႆႉ လမ်ႇလွင်ႈဝႆႉတႃႇမိူင်းၶႄႇမိူၼ်ၵၼ်ယဝ်ႉ။

သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ ပဵၼ်သင်?

ပဵၼ်သၢႆၼႅင်ႈၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆပၢၼ်ၵွၼ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈဝၢၼ်ႈဝဵင်းလၢႆလၢႆဝဵင်း လၢႆလၢႆမိူင်း ၵွင်ႉသၢၼ်ၶဝ်ႈ ဢွၵ်ႇၸူးၵၼ် ၽၢၼ်ႇၸုမ်းၵူၼ်းၵႃႉဢၼ်လုၵ်ႉဝၢၼ်ႈၵိူတ်ႇမိူင်းၼွၼ်း ၵႂႃႇၵႃႉၶၢႆၸူးတၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်း၊ သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ မီးၶၢဝ်းတၢင်းယၢဝ်းၵႆထိုင် 4,000 လၵ်းပၢႆ လုၵ်ႉဢဝ် မိူင်းသျၢင်ဢၼ် (Chang’an) မိူင်းၶႄႇပွတ်းၵၢင် ၶၢမ်ႈၽၢၼ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇသၢႆးၼႂ်းဢေးသျႃးပွတ်းၵၢင်သေ ၵႂႃႇသုတ်းတီႈ မိူင်းဢႅၼ်တီဢွၵ်ႉ (Antioch) ၼႂ်းမိူင်းတူႇရၵီႇ။

သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆၼႆႉ မီးၸဵမ်တၢင်းလိၼ်လႄႈ တၢင်းပၢင်ႇလၢႆႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ တၢင်းပၢင်ႇလၢႆႇ (Maritime Silk Road) သေ သဵၼ်ႈတၢင်းၼမ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ လမ်ႇလွင်ႈမိူၼ်တင်း သဵၼ်ႈတၢင်းလိၼ် ယွၼ်ႉမၼ်းပဵၼ်တၢင်းသဵၼ်ႈဢၼ်ဢဝ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈမိူင်းၶႄႇလႄႈ မိူင်းတႃႈႁိူဝ်းလၢႆလၢႆမိူင်း ၵွင်ႉသၢၼ်ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵၼ် မိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မီးပႃးၸဵမ် မိူင်းထႆး၊ ၶၢမ်ႈၽၢၼ်ႇ သမုတ်ႉတြႃႇဢိၼ်းတီႈယႃး၊ ၶၢမ်ႈၽၢၼ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇလႅင် ၵႂႃႇပွၵ်ႈၸူးမိူင်းရူမ်း (ရေႃးမ) (Rome) ဢၼ်ပဵၼ်မိူင်းသုၼ် ၵၢင်ၶွင်လုမ်ႈၾႃႉပၢၼ်ၼၼ်ႉ။

မိူဝ်ႈတႄႇ ယိူင်းဢၢၼ်းတႃႇၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆၵူၺ်းသေတႃႉ လွင်ႈၽႃႇသႃႇ သႃႇသၼႃႇ ၾိင်ႈငႄႈၾိင်ႈထုင်း ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လမ်ႇလွင်ႈမိူၼ်ၵၼ် တႃႇႁႂ်ႈ မိူင်းၼိုင်ႈလႄႈမိူင်းၼိုင်ႈ ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇတိတ်းတေႃႇၵပ်းသိုပ်ႇ ၵၼ်လႆႈ။

သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ ႁဵတ်းႁိုဝ်မီးမႃး

ပီႊ BC 400 (4^th Century BC) မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵရိတ်ႉ ဢလႅၵ်ႉသၼ်ႇတႃႇမႁႃရႃႇၸႃႇ (Alexander The Great)  ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈမီးၸႂ်ၶႂ်ႈၶႂၢၵ်ႈၼႃႈလိၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ လႆႈၶဝ်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်ပိုတ်ႇပၢင်တိုၵ်းတေႃႇ တၢင်ႇမိူင်း ၶႂ်ႈမီးမွၵ်ႈၶိုင်ႈၼိုင်ႈၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉလႄႈ ၶၢဝ်းတၢင်းဢၼ်ဢွၵ်ႇတၢင်းပိုတ်ႇပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းလႄႈမိူင်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ လႆႈၵွင်ႉသၢၼ်ၶဝ်ႈၸူးၵၼ်သေ  ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ  ၶႂ်ႈႁူႉၶၢဝ်ႇငၢဝ်းတၢင်ႇမိူင်းၼႃႇ ၸင်ႇလႆႈၽွၵ်ႈသဵၼ်ႈတၢင်းမႂ်ႇၸူးၵၼ်  တႃႇလႅၵ်ႈလၢႆႈၵုၼ်ႇၵႃႉတၢင်းၶၢႆလႄႈ ႁူႉၶၢဝ်ႇငၢဝ်းၵၼ် (မိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပႃးတင်း ၵရိသ်ႉ (Greece) ၊ ပိူဝ်ႇသျႃး (Persia ) ၊ ဢိၼ်းတီးယႃး (India)။

ငဝ်ႈငႃႇသဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉ မီးမႃးယွၼ်ႉၵရိတ်ႉသေတႃႉ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈ သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ မီးၸိုဝ်ႈသဵင်ႁိူဝ်ႈႁိူင်းၼၼ်ႉ ပေႃႇပဵၼ်မႃးမွၵ်ႈပီႊ BC 130 မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶိူဝ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းႁၼ်ႉ မိူင်းၶႄႇ (Han Dynasty) ၽွင်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ႁၼ်ႉဢူႇတိ (Emperor Wu of Han)  ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ႁၼ်ႉဢူႇတိၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈမီးသၢႆတႃတူၺ်းၵႂၢင်ႈႁၼ်ၵႆ မၼ်းၸဝ်ႈႁၼ်ဝႃႈ မိူင်းၶႄႇၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ် မီးၶူဝ်းၶွင်ၸႃႉလီတင်းၼမ်တင်းလၢႆ ပိူင်လူင် ပဵၼ်ၽႃႈၽႅၼ်ႇမႆလၢႆႈ ဢၼ်ၵူၼ်းတင်းလုမ်ႈၾႃႉ ဢမ်ႇပႆႇမီးၽႂ် ႁူႉလၢႆးႁဵတ်းဢွၵ်ႇမၼ်းၼႆလႄႈ ပီႊၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇသူင်ႇၽွင်းၶဵဝ် ၸိုဝ်ႈ ၸၢင်သျဵၼ်ႉ (Zhang Qian)  ၵႂႃႇႁူပ်ႉထူပ်းဢုပ်ႇဢူဝ်းသၢင်ႈလွင်ႈၸမ်ၸႂ်ၵၼ်တင်းၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶၢႆႉတီႈယူႇ (ၸုမ်းလေႉလွၼ်ႉ) ဢၼ်ယူႇၼႂ်းပၢင်ႇလၢႆႇသၢႆး ၸႄႈတွၼ်ႈ ၵၢၼ်ႇသု (GanSu) တႃႇဢဝ်ၽႃႈၽႅၼ်ႇလၢႆႈမိူင်းႁၼ်ႉ ၵႂႃႇၶၢႆလႅၵ်ႈပိၼ်ႇလႆႈမႃး ၶိူင်ႈၵွင်ႈၵၢင်ႇ လႄႈ မႃႉမဵဝ်းၸႂ်ႉၼႂ်းပၢင်တိုၵ်း ၼႆၵူၺ်းသေတႃႉ ဝၢႆးမႃး ၽႃႈမႆလၢႆႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ် သူၼ်ၸႂ်သူင်သိုဝ်ႉ သူင်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႄႈ ဢဝ်ၽႄႈလိူင်ႇၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်ၵႂႃႇ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်းၵႃႉၶၢႆ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆ (မႆလၢႆႈ) ၼႆမႃး လႆႈဝႃႈ လုၵ်ႉမႃးတီႈမိူင်းသၢင်ဢၼ် မိူင်းလူင်ၶိူဝ်းၶုၼ်ၶႄႇႁၼ်ႉၼၼ်ႉ ၽႄႈလၢမ်းၵွင်ႉသၢၼ်ၵႂႃႇၸူး သဵၼ်ႈတၢင်းၵႃႉၶၢႆၵုၼ်ႇၵႃႉၵူႈၸိူဝ်းၸိူဝ်းမႃး ၸဵမ်တၢင်းလိၼ်လႄႈ တၢင်းပၢင်ႇလၢႆႇ။  သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆမႆပွၵ်ႈၼၼ်ႉ ႁိူဝ်ႈႁိူင်းယူႇမွၵ်ႈ 1,000 ပီႊပၢႆသေ ဝွတ်ႈဝွႆးလူင်းၵမ်းလွႆးလွႆးသေ ၵိုတ်းယင်ႉၵႂႃႇမိူဝ်ႈပီႊ AD 1492 ယွၼ်ႉ ၽူႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉၶိူဝ်းၵူၼ်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢီႇတလီႇ သွၵ်ႈႁၼ်ၵုၼ်ဢမေႇရိၵ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းဝၼ်းတူၵ်း ဝၢႆႇၵႂႃႇသူၼ်ၸႂ်ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး သဵၼ်ႈတၢင်းၼမ်ႉသမ်ႇမုၵ်ႉတြႃႇဢႅတ်ႉလႅၼ်းတိၵ်ႉ  ဢၼ်ၵွင်ႉသၢၼ်ၸူးယူးရူပ်ႇ၊ ဢႃႇၾရိၵ၊ ဢမေႇရိၵ ၶဝ်ႈၸူးၵၼ်ၼၼ်ႉပႅတ်ႈ။

တႅမ်ႈ − ၾူၼ်

မၢႆဝၼ်း − 30 November 2023

တီႈဢိင် −  https://www.moneybuffalo.in.th/history/introduction-silk-road

• https://www.silkroadbriefing.com/news/2020/12/16/chinas-belt-and-road-initiative-infrastructure-developments-to-expect-in-2021/
• https://www.silkroadbriefing.com/the-belt-and-road-initiative.html
• https://www.silkroadbriefing.com/news/2023/10/17/ten-years-of-chinas-belt-and-road-initiative-highlights-challenges-and-a-case-study/#:~:text=As%20of%20the%20end%20of,more%20than%203%2C000%20cooperation%20projects.
• https://www.youtube.com/watch?v=FmsTHfENYmw
• https://www.chathamhouse.org/2021/09/what-chinas-belt-and-road-initiative-bri